Staroobrzędowcy na ziemiach polskich [mniejszości, Suwalszczyzna]

O zawiłościach historii staroobrzędowców na Suwalszczyźnie opowiadał dr Krzysztof Snarski – kulturoznawca, etnograf, kustosz w Muzeum Okręgowym w Suwałkach. Rozmowę przeprowadziła Julita Charytoniuk.

Wykorzystano nagrania zespołu staroobrzędowców z Gabowych Grądów Riabina z wydawnictw „„W styrawierskyj dziarewni” oraz „Pieśni staroobrzędowców”:
– „U warotach husi”
– „Mołodost’”
– „Niczto w poluszkie”
– „Oj wdol’ po moriu”
– „Gdzie dziewałsia toj ćwietoczek”
– „Razpałałaś kaleczka”
– „Pripiewki”
– „Huliała ja”
– „Komar”
– „Wa łuziach”

Realizacja podkastu i montaż: Julita Charytoniuk

Mastering: Adam Mart

Fotografia: Wiesław Szumiński

Do czytania:
– „Staroobrzędowcy. Historia, wiara, tradycja”, Krzysztof Snarski, Paśny Buriat 2019
– „Zaśnięcie Anisy. Opowieść o polskich starowierach”, Katarzyna Roman-Rawska, Czarne 2024
– „Szaleńcy boży wśród jezior”, culture.pl
https://culture.pl/pl/artykul/szalency-bozy-wsrod-jezior

Do słuchania:
– Riabina, „W styrawierskyj dziarewni”, płyta CD, wyd. Konador, 2008
– Riabina, „Pieśni staroobrzędowców”, płyta CD, wyd. Records 2000
– „Grądy starej wiary”, audycja dokumentalna Joanny Sikory
www.radio.bialystok.pl…
– Mozaika Polska. Staroobrzędowcy – skąd się wzięli w Polsce?
YouTube/watch?v=TeNuWgq6MIE
– BLISKI NAM ŚWIAT | Staroobrzędowcy | Krzysztof Snarski, Dom Spotkań z Historią
YouTube/watch?v=ffz3ryAxMpU
– Staroobrzędowcy Religia Ciszy, Pogranicze Sejny
YouTube/watch?v=ZgXLB53BWEI

Podkast jest realizowany przez Forum Muzyki tradycyjnej w ramach zadania „Muzyka tradycyjna. Podaj dalej!” w 2024 r. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego

Bibliografia do tematu Historia i kultura staroobrzędowców
Opracowana przez Krzysztofa Snarskiego:

Andrusiewicz Andrzej, Mit Rosji, T.1, Rzeszów 1994.

Antoniewicz Jerzy (red.), Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, Białostockie Towarzystwo Naukowe, Białystok 1967.

Antoniewicz Jerzy (red.), Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny, Białostockie Towarzystwo Naukowe, Białystok 1975.

Badouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa Cezaria, Grupy etniczne na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Łańcuch tradycji. Teksty wybrane, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.

Baranowskij Wasilij, Potaszenko Grigorijus, Staroverie Baltii i Polszy, Vilnius 2005.

Cierniak Urszula, Literacki wymiar kultury religijnej staroobrzędowców. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Częstochowa 1997.

Crummey Robert, The Old Believers and the world of Antichrist. The Vyg City and the Russian State 1694-1855, Madison-Milwaukee-London 1970.

Dębiński Karol, Raskoł i sekty Prawosławnej Cerkwi Rosyjskiej, Biblioteka Dzieł Chrześcijańskich, Warszawa 1910.

Flis Mariola, Etyczny wymiar tożsamości kulturowej, [w:] Flis Mariola (red.), Etyczny wymiar tożsamości kulturowej. Studia z antropologii społecznej, Nomos, Kraków 2004.

Głuszkowski Michał, Socjologiczne i psychologiczne uwarunkowania dwujęzyczności staroobrzędowców regionu suwalsko-augustowskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2011.

Gorzkowski Marian, Szkice z Białej Krynicy stolicy metropolii starowierców rosyjskich, Kraków 1881.

Grek-Pabisowa Iryda (red.), Skupiska staroobrzędowców w Europie, Azji, i Ameryce: ich miejsce i tradycje we współczesnym świecie, IS PAN, Warszawa 1994.

Grek-Pabisowa Iryda, Staroobrzędowcy. Szkice z historii, języka, obyczajów. Wybór prac z okazji 45-lecia pracy naukowej, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1999.

Iwaniec Eugeniusz, Droga Konstantyna Gołubowa od starowierstwa do prawosławia. Karty z dziejów duchowości rosyjskiej drugiej połowy XIX wieku, Orthdruk, Białystok 2001.

Iwaniec Eugeniusz, Wierzenia i obrzędy grzebalne wczoraj i dziś u staroobrzędowców na ziemiach polskich, [w:] Ryszard Łużny (red.), Chrześcijański wschód a kultura polska, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1989.

Iwaniec Eugeniusz, Z dziejów staroobrzędowców na ziemiach polskich XVII-XX w., Warszawa 1977.

Jakubowski Wiktor, Żywot protopopa Awwakuma przez niego samego nakreślony i wybór innych pism, Ossolineum, Wrocław 1972.

Jaroszewicz-Pieresławcew Zoja, Kultura religijna i duchowa starowierców okręgu suwalsko-sejneńskiego w drugiej połowie XX wieku, [w:] Snarski Krysztof, Żulpa Adam (red.), W krainie wielu tradycji, Suwałki-Warszawa 2014.

Jaroszewicz-Pieresławcew Zoja, Starowiercy w Polsce i ich księgi, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn 1995.

Jaroszewicz-Pieriesławcew Zoja, Kobrzeniecka-Sikorska Grażyna, Ikony staroobrzędowców w zbiorach muzeum Warmii i Mazur, Olsztyn 1993.

Kasatkin Leonid, Russkije staroobriadcy, Jazyk, Kultura, Istoria, Moskwa 2008.

Kościelak Lech Józef, Publikowanie źródeł o staroobrzędowcach mazurskich, [w:] Pastuszewski Stefan, Snarski Krzysztof (red.), Oblicza chrześcijaństwa wschodniego. Księga Pamiątkowa Profesora Eugeniusza Iwańca w osiemdziesięciopięciolecie urodzin, Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, Bydgoszcz 2016.

Kowalska Hanna, O potrzebie „cerkwi widzialnej” u staroobrzędowców. Na podstawie szkiców M. Priszwina, [w:] Kamińska Maria i Małek Eliza (red.), Biblia a kultura Europy. T. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1992.

Kowalska Hanna, Rosyjski wiersz duchowny i kultura religijna staroobrzędowców pomorskich, Ossolineum, Wrocław 1987.

Lipiński Wojciech (red.), Lipowanie. Kultura religijna i tożsamość naddunajskich staroobrzędowców, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015

Paśko-Koneczniak Dorota, Wpływ polszczyzny na zasób leksykalny rosyjskiej gwary staroobrzędowców na Suwalszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Toruń 2011.

Połujański Aleksander, Wędrówki po Guberni augustowskiej w celu naukowym odbyte Warszawa 1859.

Przybył Elżbieta, W cieniu Antychrysta, idee staroobrzędowców w XVII wieku, Kraków 1999.

Snarski Krzysztof, Stereotypowy i rzeczywisty wizerunek polskiego staroobrzędowca [w:] „Rocznik Augustowsko-Suwalskiego Towarzystwa Naukowego” T. VII 2007.

Snarski Krzysztof, Staroobrzędowcy. Historia, wiara, tradycja, Kielce, wyd. I 2018, ss. 56, wyd. II 2019, ss. 184.

Snarski Krzysztof, Starowierskie fotografie archiwalne kluczem do kart pamięci i dialogu międzykulturowego, [w:] Chrześcijański Wschód i Zachód. Formy dialogu, wzory kultury, kody pamięci, Poznań 2010, s. 353–363.

Snarski Krzysztof, Wspólnoty staroobrzędowców w świetle akt stanu cywilnego z lat 1845–1866, [w:] Staroobrzędowcy za granicą, Toruń 2010, s. 57–69.

Taraniec Sergiej, Staroobrjadczestwo w Rossijskoj Impierji T.1, T.2, Kijew 2012.

Zielińska Anna, Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce, IS PAN, Warszawa 1996.