Teren Polesia Zachodniego, na którym Stowarzyszenie Panorama Kultur realizuje swoje projekty od 2008 roku, w dużej mierze pokrywa się z obszarem opisanym przez Oskara Kolberga w tomach Wołyń i Białoruś-Polesie. W Roku Kolberga, Panorama Kultur pod kierunkiem Jagny Knittel i Maniuchy Bikont, udała się na ukraińskie i białoruskie Polesie, tereny dawnej Rzeczpospolitej, tym razem z Dziełami wszystkimi pod pachą.
Odwiedziliśmy znajome wsie i zaprzyjaźnione śpiewaczki. Odczytywaliśmy im słowa pieśni z zapisów Kolberga. Okazało się to być skuteczną stymulacją – panie przypominały sobie pieśni, o których istnieniu dawno już zapomniały. Nas Kolberg zainspirował do kontynuowania badań na terenach pogranicza polsko-ukraińsko-białoruskiego i dalej, aż po Mohylew.
Pytając o wiosnę, słyszymy przede wszystkim wesnianki – przeganianie zimy, wzywanie (hukanie) wiosny, pieśni związane z obrzędem Wodinja kusta, czasem Prowodow Rusalok.
„Szcho budem spiwaty, wesnu?” – proponuje Dominika Czekun (Stari Koni)
Dominika Czekun:
Oj u poli w poli Iwanko wolożku kosyt
Moloda rusalka horoszeńko joho prosyt
Oj pokiń Iwanko tu wolożku kosyty
Deż ja molodeńka teper budu hodyty
Oj pokyń diwczyno po wolożcy brodyty
Da hody do haty weczeru weczeraty
Oj weczeraj Iwanko pożywaj że zdorowy
Mene owżydaje u hajoczku domek nowy
Oj hlopcy zrubyly iż dosoczok duboczka
Ne zrobyly wony ne dwerej ne okeneczka
Oj szczo by ja znala szczo dola moja takaja
Ne zaruczwalasa b ja ż takaja molodaja
Lato, to w pierwszej kolejności pieśni żniwne, czasami kosiarskie. Nieraz nagrywamy pieśni kupalskie (związane z dniem św. Jana), petriwki (nieliczne pieśni które można wykonywać w czasie postu przed św. Piotrem).
Oj na Iwana na Kupala
Tam diwczyna żito żala
Oj na Iwana na Iwanoczka
Tam kupalas lastowoczka
Kupalasa suszilasa
Szos’ Hanuhna żurilasa
Szcze rusznyczkow ne natkala
Wże Iwana spodabala
Oj czom żesz ti pokupawsa
Szoż ty minie spodabawsa?
Oj czi w ruti oj czi w miati
Szczo ti hoczesz miene brati?
Oj jak żeż ja możu znati
W czom kupala miene mati?
Hodi hodi zozula kowati
Bo jdut diewki berezu rubati
Oj hocz kuj że hocz ne kuj że
Bo wże blizko Petro toj że
A na Petra pirohow napekla
Na Wasila chlopcam nosila
Jeszte chłopcy ne diwujte
Harno djewok pocalujte
Jeli chlopci ne diwowali
Harno diewok pocolowali
W Snidowiczach ohoń horit
Na Zalawi polomnieczko
Tam Hanine okieneczko
Tam Hanuhna hustinu bielila
Do Iwana howorila
Ty Iwanko moje serdeńko
Skażi minie szcziru prawdońku
Koli pojdesz daj na wojnońku?
– A ja pojdu zawtra w ranci
teper budu na Petrowci
Na bołoty kosec kosyt, taj prypawszy hołosyt
Da czoho kosec płaczesz, oj czy kosa tupaja
Oj czy kosa tupaja, oj czy żonka lichaja
Moja kosa jak miecz ostra, moja żonka jak piecz towsta
Śpiewaczki ze wsi Stari Koni wiele pieśni śpiewają na melodię, o której same mówią jesień. To pieśni o tęsknocie młodej mężatki za rodzinnym domem (Oj dawno dawno), o smutku porzuconej przez narzeczonego dziewczyny, o żalu za odjeżdżającym w dal ukochanym.
Oj dawno ja dawno u rodu bula
Wże moja dorożka ternom zarosla
Oj zarosla ternom szczej kalynoju
De ja prohożala szczej dewczynoju
De ja prohożala szczej dewczynoju
Nosyla winoczok wieczorennoju
Czarowala chlopca pod leszczynoju
Oj ja teje dernom w koski poseczu
Czerwonu kalinu w poczki powjażu
Ja do swoho rodu krylmi poletju
Zaletju do rodu stanu pry zori
Hodyt ridna maty po swojem dwory
Rozbużaje synow synoczkow swojih
Ustan’te synoczki synoczki moje
Shcho u w naszom sadu daj za dywo je
Des porykuje
Oj to ne zozulja to nasza sestra
Tut wona rodylas tut wona zrosla
W daleku storonu daj za muż poszla
Zimowe pieśni są związane z Bożym Narodzeniem, Nowym Rokiem i Wodokreszczem (Chrztem Pańskim). To pieśni radosne. W naszych nagraniach dominują kolędy i szczedriwki (kolędy życzące).
Nieraz uczestniczyliśmy w miejscowym kolędowaniu – obchodząc pobliskie domy ze śpiewem i życzeniami, symbolicznie siejąc pszenicę na Nowy Rok, biesiadując ze śpiewaczkami i gościnnymi gospodarzami.
Letjela pawa czerez poplawa jahoda
Jahoda moja wsja czerwona Jarinka
Letjela wona pirje hubila, jahoda
Jahoda moja…
Poszla Jarinka pirje zibrala, jahoda
Jahoda moja…
Pirje zebrala w rukawec klala, jahoda
Jahoda moja…
Z rukawca brala wynoczok wila, jahoda
Jahoda moja…
Zwila w winoczok poszla w sadoczok, jahoda
Najobszerniejszą część repertuaru poleskich śpiewaków stanowią pieśni miłosne, wykonywane zarówno na starodawne, jak i zupełnie współczesne melodie.
Polescy śpiewacy używają różnych określeń na dawną lirykę. W rejonie Dubrowicy mówi się – pieśni borowe, bliżej Stolina – lisnyje. W rejonie Malority pojawia się termin majoha lub bisjeda.
Kolo riczki kolo brodu
pjut’ holuby siwy wodu
Pily pily polynuly
Pro kochania wspaminuly
W czyste pole polynuly
Bida tomu kozakowi
W czystomu polu samomu
Na konyku woronomu
Nyhdy z konia ne ssjadaje
S trebla nożok ne wyjmaje
Do diewczyny zajezżaje
Do diewczyny pod okence
Na dzien’ dobryj moje serce
Podaj ruczku kroz okence
Oj rada ja ruczku daty
No u haty zlaja maty
Osobnym tematem-rzeką, z którym się stykamy podczas nagrań są pieśni związane z obrzędami rodzinnymi – na chrzciny czy wesele, pogrzebowe lamenty, pieśni dziecięce i kołysanki.
Luli luli detino malaja
Des huljaje mati molodaja
Luli luli detinońko spati
Poszla mati do rodu hulati
Daj kazala bude noczowati
Luli luli detinońko spati
Poszla mati do rodu huljati
Podhodju z tiha pod okence
Zadrżało moje tilo i serce
Och swekrouka weczereńku warit
A swekorko dubinojku palit
– Na szczo tatu dubinońku palisz?
– Eto synku daj na twoju żonku
Oj szczo hodit do rodu w hostinku.
– Na szczo tato moju żonku biti
Jak rud pomre ne bude hoditi?
– Jak rud pomre szczej rodnaja mati
Wona ljaże bez weczeri spati.
Och diwerko drobne listy pisze
A muj milyj detinu kolysze
A zowyca rusu kosu czesze
A muj milyj detinu kolysze
Panorama Kultur zajmuje się dokumentacją filmową, fotograficzną, a przede wszystkim dźwiękową. Nagrywamy zarówno pieśni jak i bajki, opowieści i historie z życia. Najstarsi mieszkańcy Polesia pamiętają ich wiele. W przypadku pieśni zależy nam żeby nagrać te najstarsze, obrzędowe, związane zarówno ze świętami dorocznymi, jak i z cyklem życia człowieka. Szukamy pięknej, dawnej liryki, ale też doceniamy ulubiony repertuar naszych informatorów – zwykle niezbyt archaiczny. Nagrania które tu prezentujemy są wyborem różnych gatunków z którymi się na Polesiu stykamy.
W nagraniach brali udział Julita Charytoniuk, Oleksjej Nahornjuk i inni członkowie i goście zespołu Z Lasu. Nagrania i wyjazdy służą zespołowi do studiowania poleskiego śpiewu. Zależy nam żeby przejąć, przechować i przekazywać dalej odchodzące już tradycje wiejskiego śpiewu.
Organizator:
– Stowarzyszenie Panorama Kultur
www.pk.org.pl
Koordynator projektu – Jagna Knittel
Opieka merytoryczna – Maniucha Bikont
Współpraca:
– Oleksij Nahornyuk, Wolha Jemialjanczik, Witali Michalczuk
– Zespół z Lasu w składzie Julita Charytoniuk, Karolina Podrucka, Anna Jakowska, Olga Kozieł, Ewa Grochowska, Joanna Gancarczyk
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kolberg 2014 – Promesa”, realizowanego przez Instytut Muzyki i Tańca
![„Takich pieśni sobie szukam” i „Wieś Swarycewycze” [filmy]](https://muzykatradycyjna.pl/wp-content/uploads/2022/03/BLO_Muzyka-Ukrainy_Zespol-Z-Lasu_IMG_9728_Jagna-Knittel_IMG_8864-411x231.jpg)
