Co nieco o zbieraniu. Nieustające porządki

Terabajty w chmurach

Oszaleliśmy, gromadząc terabajty danych. Mamy narzędzia. Filmujemy, fotografujemy wszystko, często na oślep. Udostępniamy pospiesznie, goniąc chwilę, a dane przechowywane w chmurach i na dyskach nas kiedyś przytłoczą. Ale dość często zdarza się, że pojedynczy zbieracze czy organizacje społeczne tworzą, czy też pozyskują ważne zbiory. I czasem z nich powstają Archiwa…

Wszyscy tu (na muzykatradycyjna.pl) zajmujemy się muzyką tradycyjną. Jeździmy po wsiach, nagrywamy. Czasem też gramy i śpiewamy (tym zazdroszczę najbardziej). Samotnie, za własne pieniądze lub w ramach projektu np. organizacji społecznej. Dokumentacja, tworzenie takich zbiorów jest przygodą, podróżą w czasie, do muzyki, która powoli, ale nieubłaganie odchodzi, przeistacza się. Jedni bardziej świadomie kultywują ją jako element własnej tożsamości. Drudzy jako element rozrywkowy. Tradycyjna muzyka towarzyszyła mieszkańcom wsi od narodzin do śmierci i ona między innymi oswajała świat z całym jego skomplikowaniem, trzymała w ryzach Wspólnotę. Są z nami ostatni, którzy tego doświadczyli. Ci urodzeni w latach 30. ubiegłego wieku. I czasem się trafia fenomen – młodszy wiejski twórca, który świadomie kultywuje tradycje, wyposażony we wrażliwość i talent, zdążył zapamiętać z dzieciństwa wiele. Rośnie pokolenie Uczniów – tych ze wsi, częściej z miasta. Młodzi nadają sens tworzenia ostatnim Muzykantom, Śpiewakom i Śpiewaczkom. Kolejne pokolenia odkrywają Mistrzów dla siebie, czasem też dla lokalnej społeczności – oby jak najczęściej. To ta transmisja pozwoli muzyce tradycyjnej przetrwać. A dokumentacje zarówno gry, jak i procesu nauczania, zabaw czy obrzędów dziś reanimowanych, udostępniane w Internecie, na płytach, to bezcenna pomoc w tym procesie. Konieczność.

 

Pasjonaci

Jako pasjonaci (w tym słowie kryje się puszczane przez zawodowców oczko) jeździmy po wsiach, rozmawiamy, uczymy się wysłuchiwać opowieści o chorobach, nieszczęściach, czasem też o polityce (bywa trudno). Ważne opowieści o muzyce nie zawsze daje się od razu usłyszeć, trzeba cierpliwie poczekać. Wypracowujemy metody badawcze, przygotowujemy się do tej przygody, stawiamy sobie cele. Uczymy się podstaw prawnych – bez nich będziemy mieć trudności w udostępnianiu materiałów, niedostępne będzie dla nas korzystanie ze wsparcia finansowego, możemy sobie zamknąć drogę do współpracy z instytucjami partnerskimi.

Dokumentujemy, nagrywamy, filmujemy, zbieramy ślady. Obkładamy się książkami. Często je potem ze zdziwieniem konfrontujemy z wiedzą terenową, w którą z czasem obrastamy. Słuchamy płyt, przeglądamy skromne archiwa z muzyką tradycyjną w Internecie.

Swoją drogą dziwne przy tak narastającym ruchu wokół muzyki tradycyjnej, że nie doczekaliśmy się choćby w Roku Kolberga, czyli 2014, ogólnopolskiej strony prezentującej folklor – z nagraniami, filmami, opisami twórców, strojami, obyczajami. Zabrakło instytucji, która miałaby wizję…

Marzy się taki projekt badawczy, jak np. www.polyphonyproject.com czy www.ethno.by. Nasze państwowe archiwa to udostępnione kawałki, fragmenciki nagrań, często opłaty za kwerendę i trudności w dostępie do utworów. Są też nieliczne chwalebne przykłady. Materiały dotyczące badań Oskara Kolberga znajdziemy na stronie www.oskarkolberg.pl, tam też znajdują się linki do portalu POLONA, gdzie Dzieła Wszystkie Kolberga zostały udostępnione na wolnych licencjach.  Polecam przy okazji zajrzeć na nową stronę www.folklorkujawski.pl, choć sposób przedstawiania zbiorów wydaje się nieco archaiczny – to jest!

 

Brak dostępu do źródeł owocuje projektami organizacji pozarządowych czy wręcz inicjatywami pojedynczych dokumentalistów. I tak mamy strony internetowe budowane przez:
— Towarzystwo dla Natury i Człowieka:
www.muzykaroztocza.pl
www.muzykapolesia.net
— Fundację Muzyka Zakorzeniona:
www.dudziarze.pl
www.archiwum-gana.pl

Należy tu wspomnieć aktywność Piotra Baczewskiego w dokumentowaniu i upowszechnianiu swoich filmów i fotografii oraz skuteczność w poszukiwaniu partnerstw dla udostępnienia zdjęć Piotra Gana, które zamknięte były w zasobach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie a teraz są dostępne na wolnych licencjach na stronie portalu POLONA.

Fundację Ważka, która poszukuje wciąż nowych rozwiązań dla udostępniania, a rezultaty ich pracy możemy znaleźć w opisach projektów na stronie fundacji www.fundacjawazka.org oraz w otwartej i bezpłatnej aplikacji OSA, która została utworzona na potrzeby Archiwów Społecznych: www.osa.archiwa.org/archiwa/PL_1027.

Fundację Muzyka Odnaleziona, gdzie udostępnione są zasoby głównie fotograficzne na stronie www.archiwummuzykiwiejskiej.pl oraz wybrane przykłady w OSA www.osa.archiwa.org/archiwa/PL_1049, zasoby foto, video i zapiski zostały udostępnione w artykułach KANON STU, dotyczących twórców  www.muzykaodnaleziona.pl/kanonstu/.

Wszystkie te małe projekty archiwalne mają swoje wady, niedociągnięcia, braki. Ale cóż tu się mierzyć z możliwościami państwowych instytucji, które też przecież kuleją, czasem nawet bardziej. Trudno dostępne (wizyty na miejscu), a bezcenne nagrania winny być wspólnym społecznym dobrem. By nie były pożywką dla badaczy jedynie, konieczne jest udostępnianie. Czekamy na otwarcie archiwów Radiowego Centrum Kultury Ludowej, czy ponowne pojawienie się strony Zbiorów ISPAN. A muzykanci odchodzą i wraz z nimi wieś milknie…

No i mamy pierwsze nagrania!

Ale to najprzyjemniejsze, bo związane z przygodą. Potem przychodzi czas na uporządkowanie i opisanie zbioru. I to trudne, czasem nawet nudne, bez tego nasze archiwa nie będą miały większego sensu… A kiedy zbiór nasz jest otwarty – to oznacza, że materiałów przybywa – od razu nastawmy się na systematyczne opracowywanie. Bez tego ani rusz.

Centrum Archiwistyki Społecznej – szukamy partnera

Fundacja Ośrodka KARTA od 38 lat tworzy własne Archiwum, a od 2002 roku wspiera Archiwa Społeczne. 1 lutego 2020 zaczęło swą działalność Centrum Archiwistyki Społecznej współprowadzone przez Ośrodek KARTA oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

KARTA między innymi organizowała i opracowywała szkolenia dotyczące porządkowania zbiorów. No i przede wszystkim opracowała bezpłatny system archiwizacji OSA, na którym ma swoje archiwa 65 organizacji. Fakt powstania Centrum Archiwistyki Społecznej na pewno spowoduje rozwój tego portalu.

Na stronie www.kursy.archiwa.org znajdziemy webinaria (by je obejrzeć, wystarczy się zarejestrować), w tym na początek – Opracowanie zbiorów archiwalnych:
jak porządkować duże i małe zbiory archiwalne,
jak nadawać zbiorom strukturę,
jak opisywać fotografie, dokumenty, wspomnienia,
jak w praktyce stosować standard opisu wymagany w konkursach dotacyjnych,
jak korzystać z darmowego programu OSA, który ułatwi opisanie zbiorów.

Przygotujemy wraz z Centrum Archiwistyki Społecznej szkolenie z opracowania zbiorów z uwzględnieniem potrzeb środowiska dokumentującego muzykę i kulturę tradycyjną. Będziemy ogłaszać nabór na stronie muzykatradycyjna.pl i na facebooku.

KARTA podaje cechy „idealnego” zbioru archiwalnego:
– unikatowy,
– mający uregulowany status prawny,
– dotąd nieopracowany,
– powinien posiadać dużo informacji na temat zbioru,
– opracowywane materiały są ze sobą powiązane,
– powinien posiadać oryginały materiałów archiwalnych.

Polona – szukamy partnera

POLONA zapowiada udostępnianie plików audio i video. Deklaruje otwarcie się na współpracę z archiwami, które dotyczą muzyki tradycyjnej. We współpracy z POLONA planowane jest kolejne szkolenie dla organizacji, instytucji i osób tworzących bądź przechowujących archiwa muzyki tradycyjnej. Będą to praktyczne warsztaty pokazujące m.in. jak opracować metadane i przygotować pliki do udostępnienia w systemie POLONA. Szkolenie odbędzie się prawdopodobnie tuż przed Jesiennymi Mazurkami 2020 w Warszawie.

Umiejętności, które nabędziemy, pozwolą nam na przymierzenie się do wystąpienia o granty w ramach programów dotacyjnych. Zwłaszcza, że do wielu spraw będziemy potrzebować fachowców archiwistów i zamawiania niektórych usług, np. wsparcia przy zaprojektowaniu poszczególnych działań, czy zakupu sprzętu – np. skanera. Będziemy też potrzebowali zainwestować w zabezpieczenie oryginalnych nagrań, dokumentów analogowych, opracowanie danych i metadanych dotyczących zbiorów, udostępnienie ich.

 

Dotacje – szukamy pieniędzy

1. Pod koniec października Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłasza programy dotacyjne, w tym Kultura Ludowa i tradycyjna – gdzie zadanie 1 to: dokumentacja, archiwizacja i jak najszersze udostępnianie unikalnych zjawisk z zakresu dziedzictwa kultur tradycyjnych. W tym terminie znajdziemy też Program Kultura Cyfrowa, który co prawda nie jest dedykowany Kulturze Tradycyjnej, ale pracy nad takimi zbiorami nie wyklucza.
2. Pod koniec lutego Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych ogłasza konkurs dotacyjny Wspieranie działań archiwalnych.
3. W lokalnych programach dotacyjnych znajdziemy też możliwości dofinansowania do archiwizacji i udostępniana zbiorów, wydania płyt.

Chcąc mierzyć się z programami dotacyjnymi dotyczącymi archiwizacji, powinniśmy zgodnie z preferencjami podanymi w warunkach konkursów rozpocząć działania:
– Poszukiwanie partnerstw w realizacji szkoleń, procesach  archiwizacyjnych, w przechowywaniu plików i udostępnianiu.
– Kompletowanie zespołu doradczego / wsparcie merytoryczne fachowców z danych dziedzin.
– Nabycie podstawowej wiedzy o procesach związanych z archiwizacją, digitalizacją i udostępnianiem.
– Nabycie podstawowej wiedzy o prawach autorskich i pokrewnych.
– Ocena własnych zbiorów, spójna koncepcja działań  merytorycznych i adekwatnych dla ich realizacji wymagań, nabycie kompetencji w tym zakresie.
– Zaprojektowanie planu działań wieloletnich, zwłaszcza jeśli posiadamy zbiory otwarte i dokumentacji przybywa.

 

Artykuł powstał w 2019 roku w ramach projektu „Współczesne konteksty i praktyki w obszarze muzyki tradycyjnej” realizowanego przez Forum Muzyki Tradycyjnej

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury