Prawne aspekty nagrań muzyki tradycyjnej

Utrwalanie, zwielokrotnianie oraz rozpowszechnianie materiałów zawierających chronione utwory, artystyczne wykonania lub utrwalenia wizerunku może się odbywać:

(1) w granicach zgody (zezwolenia, licencji) udzielonej odpowiednio przez autora (utwór), artystę wykonawcę oraz inną osobę, której wizerunek jest zawarty w materiałach albo

(2) bez takiej zgody na podstawie przepisów prawa, które na to zezwalają, w szczególności przepisów o dozwolonym użytku osobistym lub dozwolonym użytku publicznym chronionych utworów i artystycznych wykonań, albo po wygaśnięciu takich praw.

Korzystanie bez zgody uprawnionych – wygaśnięcie praw (domena publiczna)

Zacznijmy od tego drugiego scenariusza. Prawa autorskie majątkowe zasadniczo wygasają po upływie 70 lat od końca roku śmierci twórcy lub ostatniego ze współtwórców. Prawa majątkowe do artystycznych wykonań wygasają po upływie 50 lat po roku ich wykonania, jeśli nastąpiła publikacja (egzemplarzy) lub inne rozpowszechnienie (np. radio, Internet) – po upływie 50 lat po roku tego zdarzenia, jeżeli publikacja lub inne rozpowszechnienie było na fonogramie – po upływie 70 lat po roku publikacji lub rozpowszechnienia.

Prawa do wizerunku przysługują danej osobie, więc po jej śmierci co najwyżej krewni mogą się powołać na kult pamięci osoby zmarłej, ale tylko wtedy, gdy wykorzystanie nastąpi w kontekście obraźliwym itp.

Zawsze należy podać imię i nazwisko twórcy lub współtwórców, jeśli są znane. W przypadku muzyki ludowej często nie znamy nazwiska pierwszego twórcy, znamy kolejnych wykonawców, jeśli istotnie zmodyfikowali utwór, to prawdopodobnie jest podawany pod ich nazwiskiem. Musimy sprawdzić, czy utwór jest ze starej tradycji (np. przed II wojną światową – wtedy prawa autorskie prawdopodobnie wygasły), czy też ktoś się do nich przyznaje. Bywają utwory z pozoru tradycyjne, które mają konkretnych autorów. Prawa wykonawcze raczej istnieją, bo nagrywamy współcześnie.

Korzystanie bez zgody uprawnionych – dozwolony użytek

Przepisy o dozwolonym użytku dotyczą sytuacji ściśle wyliczonych i niekomercyjnych. Wymagają podania twórcy, wykonawcy i źródła. Obejmują zarówno utwory jak i artystyczne wykonania. Mogą dotyczyć sytuacji takich jak:

Dozwolony użytek osobisty, co oznacza, że bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego (to znaczy udostępnionego publicznie za zgodą twórcy) utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności rodzinę, krewnych, konkretne osoby znajome (nie tysiące znajomych z facebooka).

– Np. możemy sobie przegrywać pliki lub urządzać wspólne oglądanie filmu ze znajomymi. Nie możemy umieścić nagrania w Internecie dostępnego dla wszystkich.

Cytat – Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość (to jest posiadających własną twórczą treść poza cytowanym materiałem) urywki rozpowszechnionych (już pokazanych publicznie za zgodą twórcy) oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.

– Możemy np. umieścić nagranie w publikacji naukowej, filmie popularyzatorskim w ramach szerszego omówienia jakiegoś tematu, ale musimy dodać własne twórcze omówienie – to nie może być tylko baza nagrań.

Instytucje oświatowe oraz różnego rodzaju uczelnie wyższe mogą na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych lub w celu prowadzenia działalności naukowej korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz zwielokrotniać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów. W przypadku publicznego udostępniania utworów w sieciach typu Internet korzystanie jest dozwolone wyłącznie dla ograniczonego kręgu osób uczących się, nauczających lub prowadzących badania naukowe, zidentyfikowanych przez instytucje oświatowe i uczelnie – np. na dedykowanych terminalach w bibliotekach należących do systemu Academica.

– Ten przepis dotyczy tylko konkretnych uczelni, np. instytut muzykologii uniwersytetu.

Instytucje oświatowe, uczelnie itp., biblioteki, muzea oraz archiwa mogą użyczać, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych, zwielokrotniać utwory znajdujące się we własnych zbiorach w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony tych zbiorów oraz udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek

– Ten przepis też dotyczy tylko archiwów i bibliotek konkretnych organizacji.

Ponieważ powyższe przepisy mają wąski zakres, dla pewności proponujemy zbierać zgody osób nagrywanych. Poniżej znajduje się przykładowy formularz zgody (licencji) do pobrania – dotyczy ograniczonego użytku niekomercyjnego, z zastrzeżeniem, że kto chce wykorzystywać nagrania w szerszym zakresie, np. komercyjnie, zgłosi się po osobną odpłatną licencję.

Uwaga: prawa autorskie i prawa artystów wykonawców do artystycznych wykonań mogą być dziedziczone lub przeniesione na podstawie umowy, toteż po śmierci autorów lub wykonawców należy poszukać informacji, komu przypadły takie prawa jako spadkobiercy, a przy bardziej popularnych – też za życia – trzeba spytać, czy nie zostały przeniesione np. na jakąś instytucję.

Uwaga ostatnia – przepisów o przetwarzaniu danych osobowych nie stosuje się do przetwarzania przez osobę fizyczną w ramach czynności o czysto osobistym lub domowym charakterze. Jeżeli natomiast dane wykonawców zbieramy w ramach jakiejś organizacji, powinniśmy mieć procedury przetwarzania danych, uzyskiwać zgody, informować o celu i zakresie przetwarzania danych, o prawach osób których dane dotyczą itp. – dlatego w formularzu jest o tym kilka zdań.

Chętnie przyjmiemy komentarze co do doświadczeń w uzyskiwaniu zgody. Nie ponosimy odpowiedzialności za dopasowanie formularza do Twoich potrzeb, jeśli chcesz, poradź się prawnika.