Praktyka pielgrzymowania do lokalnych sanktuariów była szeroko rozpowszechniona wśród dawnej ludności wiejskiej, śpiew zaś odgrywał bardzo ważną rolę zarówno podczas pieszej wędrówki, jak i w trakcie pobytu w świętym miejscu. Stąd też w polskiej tradycji wykształcił się bogaty repertuar pieśni związanych z popularnymi miejscami pielgrzymkowymi, a także bezpośrednio z samą czynnością pielgrzymowania. W tekstach tego typu utworów znajdujemy nie tylko historie poszczególnych sanktuariów oraz modlitwy do lokalnych patronów. Pojawiają się tam bezpośrednie odniesienia do konkretnych sytuacji i momentów pielgrzymki, np. pożegnania z domownikami przed wyruszeniem w drogę czy powitania lub pożegnania cudownego obrazu.
Szczególną odmianą pielgrzymowania było obchodzenie dróżek kalwaryjskich. Koncepcja kalwarii polegająca na odtwarzaniu w lokalnym pejzażu topografii Jerozolimy i miejsc związanych z męką Chrystusa łączy się ściśle z typem religijności, w którym istotną rolę odgrywa zmysłowe doświadczanie sacrum. Dlatego też w praktykach kalwaryjskich ważne jest nie tylko, aby zobaczyć święte miejsca i odczuć namiastkę cierpień Jezusa, ale też usłyszeć relację z ostatnich dni jego życia. Z tego też powodu pieśni kalwaryjskie spełniają kilka podstawowych funkcji. Przede wszystkim opowiadają one bardzo szczegółowo o wydarzeniach biblijnych, dostarczając tym samym informacji (często apokryficznych), których „brakuje” w kanonicznych narracjach religijnych. Równie ważne jest jednak to, że ich teksty, odzwierciedlając topografię kalwarii, zawierają zarazem swego rodzaju scenariusz praktyk kalwaryjskich, podpowiadając wiernym, co maja robić w danym momencie (np. w którym kierunku iść), o czym myśleć, a nawet co powinni odczuwać. Pieśni te stanowią wreszcie formę indywidualnej lub wspólnotowej modlitwy, która wypełnia czas przejścia pomiędzy poszczególnymi stacjami, tym samym sprawiając, że cała wędrówka ma charakter nabożeństwa, a nie turystycznej wycieczki polegającej na zwiedzaniu kapliczek.
Pieśni pielgrzymkowe i kalwaryjskie funkcjonowały zarówno w przekazie ustnym, jak i w formie druków ulotnych, które bardzo często pątnicy przywozili z miejsc świętych jako pamiątkę czy też raczej jako swego rodzaju znak sacrum. Z tego powodu były one troskliwie przechowywane, a tzw. przewodnicy pielgrzymkowi posiadali niekiedy całe zbiory tego typu wydawnictw, które wykorzystywali, odgrywając ważną rolę „liderów” śpiewu w trakcie pielgrzymek i nabożeństw kalwaryjskich.
![Konopielki, łałymki, pieśni włóczebne, cz.I i II [zwyczaje, pieśni, regiony]](https://muzykatradycyjna.pl/wp-content/uploads/2021/12/DOS_POD_2020_015-411x231.jpg)
