Kaszuby [bibliografia, dyskografia, filmy]

Profesor Andrzej Bukowski w syntetycznym artykule opublikowanym w „Literaturze ludowej” (nr 1–2, Warszawa 1959) o działaniach folklorystów kaszubskich XVIII, XIX i XX w. na wstępie stawia tezę o ewolucji zainteresowania badaczy folklorem kaszubskim, która to ewolucja spójna była ze zmieniającym się obrazem losu Kaszubów, którzy „zrazu byli tylko przedmiotem opisu i to zazwyczaj opisu przygodnego, z czasem zaczęli sami o sobie mówić: najpierw nieśmiało i w pojedynkę, z biegiem czasu – głośno i chóralnie”. Losy kaszubskiej pieśni, jej walki o przetrwanie w przekazie międzypokoleniowym są niezwykle skomplikowane właśnie ze względu na trudny los Kaszubów, których ziemia stała się – począwszy od XVIII w. – obszarem walki ideologicznej, politycznej i gospodarczej między żywiołem germańskim i słowiańskim.

Na początku XIX w. pojawiła się opinia niemieckiego pastora Lorka z Cecenowa o nieśpiewającym kaszubskim ludzie: „Niski poziom wykształcenia, na którym znajduje się Kaszuba tutaj na rzeką Łebą i dalej na zachód, objawia się m.in. w tym, że nie posiada on ani oryginalnych przysłów, ani pieśni. Dlatego też nigdy nie śpiewa. Pędzi życie niemy, pozbawiony radości i bezmyślny. Rzadko nawet jakieś wewnętrzne życie religijne skłania go, poza kościołem, do śpiewania pieśni pobożnych, gdyż i te trudno u niego usłyszeć”. Lorek, lojalny wobec króla i pruskich junkrów, niechętny Kaszubom urzędnik, nie próbował wyjaśnić powodów dlaczego „niemy” Kaszuba nie śpiewał.

Na początku XX w. jeden z badaczy folklorystów Hieronim Gołębiewski wygłosił zgoła odmienną opinię o muzykalności Kaszubów. Z jego obserwacji wynikało, że nie krępowany opresyjnymi zakazami junkrów lud kaszubski zachwycał swoją muzykalnością, a żywa pieśń towarzyszyła mu zarówno przy pracy jak i podczas modlitwy: „Śpiew ten trudno opisać (…) Grunt melodii jest bardzo prosty, ale tyle doznaje tryolów, tak się przenosi w tercje, kwinty, septymy, itd., tak nieraz rozlega się w 3, 4 lub 7 głosach, bez pauzy, że na każdego wielkie robi wrażenie (…)”.

Zapraszam do zapoznania się z literaturą oraz wybranymi albumami muzycznymi i nagraniami w internecie poświęconymi dziejom kultury i muzyki kaszubskiej .

Bibliografia:

• Bernoulli J., Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland und Polen in den Jahren 1777 und 1778, t. I, Lipsk 1779
• Borzyszkowski J., Wstęp, [w:] Kaszëbsczié kòlãdë é godowe spiéwe, red. W. Kirstein, Gdańsk 1982
• Bukowski A., Folkloryści kaszubscy XVIII, XIX, i XX w., „Literatura ludowa”, nr 1–2, Warszawa 1959
• Bukowski A., Regionalizm kaszubski. Ruch naukowy, literacki i kulturalny. Zarys monografii historycznej Poznań 1950 
• Burszta J., Spuścizna rękopiśmienna Oskara Kolberga i jej opracowanie, [w:] O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 39, Wrocław–Poznań 1965
• Carman P., Obrzęd kolędowania u Słowian i Rumunów. Studium porównawcze, Kraków 1933
• Ceynowa F., Kile slov wó Kaszebach e jich zemi, Kraków 1850
• Ceynowa F., Ścinanie kani, „Nadwiślanin” 1851, nr 19
• Ceynowa F., Świętojanki czyli sobótki, „Nadwiślanin” 1851, nr 18
• Ceynowa F., Wiléja Noweho Roku, Szczodráki, „Jutrzenka. Przegląd Słowiański” 1843, nr 3
• Fischer A., Kaszubi na tle etnografji Polski, Toruń 1934
• Frankowska W., Pieśń regionalna i artystyczna, [w:] Gniazdo Gryfa, red. C. Obracht-Prondzyński, Gdańsk 2020
• Frankowska W., Z historii kolęd na Kaszubach, [w:] Kaszubski śpiewnik bożonarodzeniowy, red. W. Frankowska, Gdynia–Wejherowo 2016
• Gołębiewski H., Obrazki rybackie z półwyspu Helu, wyd. 2, Pelplin 1910
• Kamieński Ł., O biologii pieśni, wst. i red. B. Muszkalska, Poznań 2011
• Kamieński Ł., Pieśni ludu pomorskiego. I. Pieśni z Kaszub południowych, Toruń 1936
• Kamieński Ł., Śpiewnik pomorski na jeden lub więcej głosów, [w:] „Klasycy nauki poznańskiej” t. 56, Łucjan Kamieński. O biologii pieśni, red. i wstęp B. Muszkalska, Poznań 2011
• Kamieński Ł., Śpiewnik pomorski na jeden lub więcej głosów, Poznań 1938
• Kalinowski D., Jan Trepczyk – poeta śpiewający, [w:] Jan Trepczyk, Aleksander Labuda, Jan Rompski, Stefan Bieszk, Franciszek Grucza, Feliks Marszałkowski. Poezja zrzeszyńców, opracowanie H. Makurat, wstęp: J. Borzyszkowski, D. Kalinowski, H. Makurat, Biblioteka Pisarzy Kaszubskich, Gdańsk 2013
• Karnowski J., Scynanié kani. Widowiskò kaszëbsczé, [w:] Tegoż, Jan Karnowski. Dramaty, opr. M. Cybulski, Gdańsk 2011
• Kaszëbsczié kòlãdë é godowe spiéwe, red. W. Kirstein, Gdańsk 1982
• Kaszubskie pieśni i tańce ludowe, red. P. Szefka, Z. Madejski, Wejherowo 1936
• Kaszubski śpiewnik bożonarodzeniowy, red. W. Frankowska, Gdynia–Wejherowo 2016
• Kaszuby. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, red. A. Mioduchowska, L. Bielawski, Część I: Pieśni obrzędowe, Warszawa 1997, Część II: Pieśni powszechne, Warszawa 1998, Część III: Pieśni powszechne i zawodowe, Warszawa 1998
• Kirstein W., Roppel L., Pieśni z Kaszub, Gdańsk 1958
• Knopp O., Volkssagen, Erzählungen, Aberglauben, Gebräuche und Märchen aus dem östlichen Hinterpommern, Posen 1885
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 39, Wrocław–Poznań 1965
• Kostrzewa A., Idee i dramaty. O życiu i pracy badawczej Łucjana Kamieńskiego, [w:] W kręgu badaczy kultury Kaszub i Pomorza XIX i XX wieku, red. J. Borzyszkowski, Słupsk–Gdańsk 2008
• Malicki L., Rok obrzędowy na Kaszubach, Gdańsk 1986
• Muzyka Kaszub. Materiały encyklopedyczne, red. W. Frankowska, Gdańsk 2005
• Odyniec W., Kaszubskie obrzędy i obyczaje, Gdańsk 1985
• Patock J., Kopa szętopórk, zebr. i opr. J. Patock, Gdynia 1936
• Rompski J., Ścinanie kani. Kaszubski zwyczaj ludowy, Toruń 1973
• Sychta B., Hanka se żeni. Wesele kaszubskie w V aktach, Wejherowo 1937
• Szefka P., Gwiżdże. Widowisko obyczajowe obrazujące obrzędy i zabawy noworoczne Kaszubów, Gdańsk, 1957
• Szefka P., Sobótka. Widowisko ludowe oparte na obrzędach, zwyczajach i obyczajach kaszubskich, Gdańsk 1958
• Szefka P., Ścięcie kani. Obrzęd powitania wiosny na Kaszubach, „Biuletyn Wojewódzkiego Domu Kultury w Gdańsku” 1959, nr 13
• Szroeder J., Działalność etnomuzykologiczna Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie, [w:] Szkice do dziejów 1972–2022. Monografia zbiorowa pod redakcją Tomasza Siemińskiego, Bytów 2022. Ta książka jest też na naszej stronie internetowej: http://muzeumbytow.pl/wp-content/uploads/2023/01/Monografia_01-408-www-150dpi.pdf
• Tetzner F., Die Slovinzen und Lebakaschuben. Land und Leute, Haus und Hof, Sitten und Gebrauche, Sprache und Literatur in ostlichen Hinterpommern, Berlin 1899
• Treder J., Język, piśmiennictwo i kultura duchowa Kaszubów, [w:] red. J. Mordawski, Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów, Gdańsk 1999
• Trepczyk J., Kaszëbsczi piesnjôk, dzél I, Rogoźno 1935
• Trepczyk J., Lecë chòranko. Pieśni kaszubskie, Wejherowo 1997

Dyskografia:

• Album Cassubia Incognita, wyd. Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie i Instytut Sztuki PAN, 2009, do pobrania ze strony:
  http://muzeumbytow.pl/cassubia-cantat/
• Album Cassubia Incognita Novum, wyd. Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, 2018, do pobrania ze strony:
  http://muzeumbytow.pl/cassubia-cantat/
• Albumy Cassubia Cantat z nagraniami z przesłuchań konkursowych i koncertów na festiwalu Cassubia Cantat, wyd. Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie, od 2011, więcej informacji: http://muzeumbytow.pl/cassubia-cantat/

Internet:

• filmy z cyklu W poszukiwaniu pieśni na Puste Noce, realizowane w ramach projektu Wokół Tradycji 2019 przez Ośrodek Teatralny KANA:
  https://www.youtube.com/watch?v=hCyQ6LMfrnw
  https://www.youtube.com/watch?v=qmTnX7P-w_s
  https://www.youtube.com/watch?v=4DLwjSxzt3w
  https://www.youtube.com/watch?v=_BV234G6aIo
  https://www.youtube.com/watch?v=P63QRDjRl_Y