Łucjan Kamieński

Studiował w latach 1903-09 w Królewskiej Akademii Muzycznej w Berlinie kompozycję u Maxa Brucha i Roberta Kahna oraz równolegle na Uniwersytecie Berlińskim muzykologię u Hermanna Kretzschmara i Johanessa Wolfa. Stopień doktora uzyskał w 1910 na podstawie dysertacji Hasses Oratorien im musikhistorischen Zusammenhange (opublikowana pt. Die Oratorien von Johann Adolf Hasse w Lipsku w 1912). W latach studiów działał w kołach robotniczych Berlina, wydając następnie 60 Arbeitslieder do słów własnych. W latach 1909-18 był redaktorem działu muzycznego „Königsberger Allgemeine Zeitung” w Królewcu. W 1919 nie przyjął propozycji kierowania berlińskim dwutygodnikiem „Die Musik”. Przeniósł się do Poznania, gdzie w 1920 był wicedyrektorem Państwowej Akademii i Szkoły Muzycznej (przyszłego Państwowego Konserwatorium Muzycznego). Był recenzentem „Kuriera Poznańskiego” (1920-1928).

W 1921 podjął pracę na poznańskim Uniwersytecie. W 1922 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego i objął kierownictwo Katedry Muzykologii. W tym samym roku wystąpił z inicjatywą zakupienia fonografu i założenia archiwum fonograficznego. Dzięki jego staraniom w 1930 powstało przy Katedrze Muzykologii w Poznaniu pierwsze w Polsce Regionalne Archiwum Fonograficzne RAF umożliwiające stosowanie w badaniach polskiego folkloru najnowszych metod badawczych. W latach 1928-31 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Muzykologicznego. W 1936 uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1938-39 pełnił funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu w Poznaniu. Wykładał gościnnie w Berlinie, Frankfurcie, Pradze, Bratysławie. W latach międzywojennych otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Białego Lwa (1930) oraz Złoty Krzyż Zasługi (1936).

Łucjan Kamieński założył i kierował Katedrą Muzykologii na Uniwersytecie w Poznaniu. Jego działalność naukowa i dydaktyczna obejmowała prowadzenie prac z zakresu rozwijającej się muzykologii porównawczej (jako jeden z pierwszych w świecie Kamieński posłużył się w 1934 roku terminem „etnomuzykologia”.) Po powstaniu Regionalnego Archiwum Fonograficznego, kierowany przez niego ośrodek poznański stał się najważniejszym miejscem systematycznego zbierania i opracowywania polskiego folkloru. Od 1934 roku Kamieński posługiwał się nową techniką nagrań na płytach żelatynowych. Zajmował się dokumentowaniem polskiego folkloru Wielkopolski, następnie innych regionów: Pomorza, Mazowsza, Śląska, Pienin. W Archiwum znalazły się również nagrania muzyki ludów pierwotnych i kultur orientalnych, pozyskane dzięki wymianie z Archiwum w Berlinie oraz zbiór nagrań folkloru szwedzkiego. Do 1939 roku zgromadzono w nim około 4 tysięcy fonogramów, z których większość zaginęła jednak w latach wojennych. Zachowały się jedynie transkrypcje pieśni z Kaszub południowych opublikowane w 1936 roku w tomie Pieśni ludu pomorskiego.

Kamieński wypracował nowoczesne metody badań etnograficznych i dokumentowania polskiego folkloru. Stworzył model pracy terenowej, ustanawiając przy tym zasadę bardzo uszczegółowionego opisu zbieranych materiałów (Pieśni z Kaszub Południowych, 1936). Wykształcił model pracy badawczej dla kolejnych pokoleń polskich etnomuzykologów. W badaniach pieśni ludowej (Monografia pieśni zmówinowej z Kaszub Południowych, 1935) na równi traktował jej warstwę muzyczną i słowną, za podstawę klasyfikacji biorąc całość logomeliczną, a nie tylko melodię (jak na przykład Bela Bartók). W prowadzonych badaniach interesował go problem genezy i ewolucji gatunków muzycznych oraz całych regionów kulturowych.

W postawie Kamieńskiego i w prowadzonych przez niego badaniach zaznaczał się kult polskości. Rekonstruowanie rozwoju pieśni ludowej na terenach Pomorza, Kaszub i Wielkopolski służyło udowodnieniu istnienia w tych regionach źródeł polskiej kultury. Prace z zakresu muzykologii historycznej (jak badania postaci Jana Stobeusza z Grudziądza) ukazywały powiązania kompozytorów działających w niemieckim obszarze kulturowym z kulturą polską. Zajął się historią tańców polskich, analizując rozwój poloneza w II połowie XVIII wieku.

Łucjan Kamieński był inicjatorem powstania oraz – w latach 1928-31 – prezesem pierwszej organizacji zrzeszającej polskich muzykologów – Polskiego Towarzystwa Muzykologicznego (funkcje wiceprezesów sprawowali Adolf Chybiński oraz Zdzisław Jachimecki). PTM miało wspierać rozwój naukowy polskiej muzykologii, reprezentować ją w międzynarodowych organizacjach muzykologicznych. Zakładano wydawanie zabytków muzyki polskiej oraz prac naukowych. Wobec braku zgodnej współpracy środowiska naukowego i w obliczu zbyt ambitnie zakreślonych celów stowarzyszenia, ogromne zaangażowanie Kamieńskiego nie wystarczyło dla zrealizowania żadnej znaczącej inicjatywy w ramach stowarzyszenia. Nie powiodło się przeprowadzenie w środowisku muzykologicznym ankiety na temat głównych zadań polskiej muzykologii. W planach pozostało zorganizowanie I Zjazdu Muzykologów Polskich w Poznaniu w 1931 roku. Działalność stowarzyszenia została zawieszona.

Łucjan Kamieński jest twórcą polskiej etnomuzykologii. Stworzył on – obok Adolfa Chybińskiego i Zdzisława Jachimeckiego – naukowe podstawy nie ukształtowanej jeszcze polskiej muzykologii.

Kompozycje:

60 Arbeitslieder na głos i fortepian do słów własnych

Thamar, dramat muzyczny

Pieśni ludowe polskie na głos i fortepian op. 20 *

Sonata d-moll na skrzypce i fortepian op. 18

Fantaisie sur des Noëls Polonais (Kolędy Polskie) pour piano seul op. 17 *

Kołem, oj kołem…, pieśń na głos z fortepianem do słów Lucjana Rydla

Choćbym nie chciał, pieśń na głos z fortepianem do słów Lucjana Rydla

Pieśń o morzu naszym na głos z fortepianem

Pobudka na 4-głosowy chór męski i orkiestrę dętą

Kurdesze studenckie na głos z fortepianem do słów własnych

5 Pieśni wielkopostnych na chór męski a cappella

Kaszebście nuti (Pieśni kaszubskie), 13 pieśni na głos z fortepianem *

Damy i huzary, opera komiczna do libretta kompozytora według Aleksandra Fredry

Rola, wielkopolska pieśń ludowa na chór męski a cappella *

 

Literatura wybrana:

Łucjan Kamieński (1885-1964) as an Ethnomusicologist and Man in his Works and Letters, „Musicology Today”, t. 12 (2012), 94-131

Bielawski Ludwik Kamieński Łucjan.Encyklopedia Muzyczna PWM (część biograficzna pod red. Elżbiety Dziębowskiej), t. „klł”, PWM, Kraków 1997

Kamieński Łucjan O biologii pieśni. Wstęp i wybór tekstów: Bożena Muszkalska, PoznańskieTowarzystwoPrzyjaciół Nauk, Poznań 2011

Michałowski Kornel Polskie Towarzystwo Muzykologiczne w latach 1928-1931, „Muzyka” 1979 nr 3, s. 21-33

Tatarska Janina Łucjan Kamieński – twórca polskiej etnomuzykologii.w: Muzykologia na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w latach 1974-1999. Tradycje, działalność i dokumentacja (pod red. Macieja Jabłońskiego, Danuty Jasińskiej, Jana Stęszewskiego), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1999

 

PUBLIKACJE

Książki:

Die Oratorien von Johann Adolf Hasse, Lipsk 1912

Z badań nad śpiewem i muzyką ludu polskiego, Wilno 1934

 

Rozprawy:

Monografia pieśni zmówionej z Kaszub południowych, „Polski Rocznik Muzykologiczny” I, Stowarzyszenie Miłośników Dawnej Muzyki w Warszawie, Warszawa 1935

Musikhistorische Grenzforschungen [w: księdze pamiątkowej Antona Seidla], Regensburg [Ratyzbona] 1913

Zur Entwicklung der Polonaise bis Beethoven [w: księdze kongresu Beethovenowskiego], Wiedeń 1928

 

Artykuły:

Budujemy naukę o polskiej pieśni ludowej, „Muzyka” 1934 nr 11

Diafonia ludowa w Pieninach, „Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1933 nr 1

Jan Stobeusz z Grudziądza, „Rocznik Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego «Pomerania»”, Poznań 1928

Mannheim und Italien, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” X, 1908/09

Misja Beethovena, „Muzyka” 1927 nr 4

Musik und Musikwissenschaft, „Allgemeine Musikzeitung” 1922 nr 2-4

O polonezie staropolskim, „Muzyka” 1928 nr 5

Śpiew i muzyka ludu wielkopolskiego, „Lutnia” 1939 nr 2

Szlakiem pieśni kaszubskiej, „Kurier Literacko-Naukowy”, dodatek do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, Kraków 1936 nr 69, 76, 83, 90, 97, 100

Vom Fortschritt in der Musik, „Wissenschaftliche Beilage der Vossischen Zeitung”, Berlin 1911 nr 36-38

Z badań nad folklorem muzycznym Wielkopolski, „Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1932 nr 3

Zum Tempo rubato, „Archiv für Musikwissenschaft” I, 1918/19

 

Edycje krytyczne vel redakcje naukowe wydawnictw nutowych:

Pieśni z Kaszub południowych w: Pieśni ludu pomorskiego, cz. I, seria I, Toruń 1936

Śpiewnik pomorski. Na jeden lub więcej głosów, Wielkopolski Związek Teatrów Ludowych, Poznań 1938

Śpiewnik wielkopolski. Na jeden lub więcej głosów, Wielkopolski Związek Teatrów Ludowych, Poznań 1936