HISTORIA ZBIORÓW
ispan.pl/…/zbiory-fonograficzne-dawne-archiwum-fonograficzne-im.-m.-sobieskiego
etnofon.pl/archiwum/zbiory-fonograficzne-instytutu-sztuki-polskiej-akademii-nauk/
Historia zbioru sięga okresu międzywojennego i Regionalnego Archiwum Fonograficznego, z którym związani byli – wówczas jako studenci profesora Łucjana Kamińskiego – Jadwiga i Marian Sobiescy, założyciele powojennego Zachodniego Archiwum Fonograficznego, które w 1946 r. weszło w strukturę Państwowego Instytutu Badania Sztuki Ludowej zaś w 1949 r. powołano Państwowy Instytut Sztuki. Sukcesywnie powiększane zbiory od 1954 r. znalazły ostateczną siedzibę w Warszawie, Instytut Sztuki zaś od 1959 r. pozostaje w strukturach Polskiej Akademii Nauk.
Zbiory Fonograficzne kontynuują bezpośrednio prace i dokumentację nieistniejących już placówek międzywojennych – Regionalnego Archiwum Fonograficznego powstałego w 1930 r. na Uniwersytecie Poznańskim i Centralnego Archiwum Fonograficznego powstałego w 1934 r. w syrukturach Biblioteki narodowej. Najstarsze nagranie przechowywane w Zbiorach Fonograficznych pochodzi z 1904 r. – jest to równocześnie najwcześniejsza znana rejestracja śpiewu tradycyjnego na ziemiach polskich. O historycznym walorze źródeł świadczy fakt, iż wielu spośród nagranych wykonawców to generacja drugiej połowy XIX w. – najstarsi nagrani wykonawcy urodzili się w 1854 r.!
CHARAKTERYSTYKA
ispan.pl/pl/zbiory/zbiory-fonograficzne/digitalizacja
etnofon.pl/archiwum/zbiory-fonograficzne-instytutu-sztuki-polskiej-akademii-nauk/
Zbiory Fonograficzne IS PAN to najstarsza i największa w Polsce i na świecie kolekcja dokumentalnych nagrań polskiej muzyki tradycyjnej. Zbiór źródeł przeznaczonych do badań naukowych liczy ok. 150 000 nagrań autentycznych wykonań pieśni i melodii instrumentalnych i ma status kolekcji specjalistycznej Instytutu Sztuki PAN. W zasobach Zbiorów Fonograficznych znajdują się dokumenty dźwiękowe i audiowizualne (wraz z towarzyszącą dokumentacją, tzw. „materiały nienagrane”) związane z polskimi tradycjami muzycznymi. W omawianym zbiorze znajdują się również nagrania mniejszości narodowych.
Trzonem Zbiorów Fonograficznych, obejmujących swym zasięgiem obszar całej Polski, jest zespół archiwalny nagrań powstałych podczas ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego w latach 1950–1954, zorganizowanej przez ówczesny Państwowy Instytut Sztuki. Przy technicznej stronie realizacji nagrań terenowych z Instytutem Sztuki podczas akcji współpracowało Polskie Radio. Cenny zespół archiwalny to nagrania z lat. 1945-1950 zrealizowany na płytach. Nagrań od drugiej połowy XX w. dokonywano również podczas studenckich obozów folklorystycznych oraz w ramach prac badawczych prowadzonych przez indywidualnych badaczy, zbieraczy i dokumentalistów – pracowników lub współpracowników Instytutu Sztuki. Zbiory są nadal powiększane o rejestracje dźwiękowe i audiowizualne realizowane w terenie.
Kolekcja stanowi źródło materiału badawczego dla szerokiego grona naukowców i badaczy. Na podstawie transkrypcji nagrań ze Zbiorów Fonograficznych powstały, i wciąż powstają, liczne specjalistyczne prace, m.in. antologie pieśni ludowej różnych regionów kraju. Najważniejszą jest seria Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały wydawana przez IS PAN pod redakcją prof. Ludwika Bielawskiego. Niezależnie, już w latach 50. XX w. wydawano liczne regionalne zbiory – wybory repertuaru – przeznaczone dla ruchu amatorskiego.
Z roku na rok powiększa się również kolekcja wydawnictw płytowych zawierających wybór źródłowego materiału pochodzącego ze Zbiorów Fonograficznych IS PAN. Poszczególne płyty z tej serii honorowane były nagrodami w konkursie Polskiego Radia „Fonogram Źródeł”.
W 2004 r. Instytut Sztuki PAN rozpoczął digitalizację własnych Zbiorów Fonograficznych. Liczne przedsięwzięcia i projekty (realizowane także na arenie międzynarodowej) a także interdyscyplinarne prace badawcze, edytorskie i szeroko zakrojone kwerendy doprowadziły w 2014 r. do decyzji o realizacji w ramach prac w Zbiorach Fonograficznych długofalowego projektu Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne, którego celem jest tworzenie ogólnopolskiej bazy nagrań dokumentalnych polskiej muzyki tradycyjnej – bazy źródeł do badań nad polskim folklorem muzycznym. Jest to jednocześnie wskrzeszenie międzywojennej idei Centralnego Archiwum Fonograficznego lub Polskiego Archiwum Dźwiękowego a zarazem rodzaj drugiej ogólnopolskiej akcji zbierania źródeł fonograficznych polskiego folkloru muzycznego powstałych zwłaszcza w drugiej połowie XX w. Od 2017 r. funkcjonuje cyfrowe repozytorium dedykowane zbiorom etnofonograficznym oraz aplikacje służące opracowywaniu źródeł oraz udostępnianiu źródeł – danych i metadanych do badań. To unikatowe środowisko zostało stworzone i jest rozwijane w ramach projektu Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne.
Niedaleką od realizacji jest również idea Akcji Zbierania Muzyki Tradycyjnej w XXI w.
Oprócz działań w specjalistycznym zakresie tworzenia, opracowania, deskrypcji i administracji cyfrowymi zasobami etnofonograficznymi Zbiory Fonograficzne Instytutu Sztuki PAN współpracują z bibliotekami cyfrowymi i uczestniczą również w projektach z dziedziny Music Information Retrival łączącymi humanistykę cyfrową z nowoczesnymi nurtami badawczymi wykorzystującymi m.in. sztuczną inteligencję.
Więcej o zbiorach w publikacjach i informacjach dostępnych na stronach:
etnofon.pl/publikacje/ksiazki/
etnofon.pl/publikacje/artykuly/
ispan.pl/pl/zbiory/zbiory-fonograficzne/bibliografia
Zasady udostępniania / regulamin, warunki licencyjne:
Zbiory Fonograficzne Instytutu Sztuki PAN stanowią specjalistyczną kolekcję źródeł przeznaczonych do badań i opracowań naukowych. Materiał źródłowy jest systematycznie opracowywany i publikowany w formie książek, artykułów, płyt. Kolekcja ma charakter naukowy, jednak w szczególnych przypadkach – rozpatrywanych indywidualnie na podstawie złożonych stosownych podań – istnieje możliwość skorzystania z nieopublikowanej lub niedostępnej on-line części zasobów również przez osoby i instytucje nienaukowe.
Korzystanie z zasobów reguluje stosowny dokument:
ispan.pl/regulamin-zbiorow-fonograficznych-2019
W Regulaminie są podane warunki udostępniania zasobu, procedury, opłaty oraz Formularz zamówienia.
Adres internetowy udostępniania:
https://etnofon.pl/publikacje/plyty/
https://etnofon.ispan.pl
Inne udostępnienia:
Książki – antologie regionalne (aktualnie 20 tomów z zapisami ok. 11 tys. wątków, nie licząc wariantów):
Seria Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały
Płyty CD – 17 publikacji własnych w seriach:
ISPAN Folk Music Collection
The Oldest Sounds Documents of PolishTraditional Music
Szczegółowe informacje o książkach i płytach na stronach:
ispan.pl/pl/zbiory/zbiory-fonograficzne/polska-piesn-i-muzyka-ludowa
ispan.pl/pl/zbiory/zbiory-fonograficzne/wydawnictwa
ispan.pl/pl/wydawnictwa/multimedia?gi=8&page=0
etnofon.pl/publikacje/plyty/
Warunki dystrybucji lub sprzedaży:
ispan.pl/pl/wydawnictwa/sprzedaz-wydawnictw-is-pan
Wybrane nagrania on-line także na platformie DISMARC (baza przedstawia stan z lat 2006–2008)
dismarc.org/index.php?form=search&db=0&start=0
Adres, kontakt:
Zbiory Fonograficzne Instytutu Sztuki PAN
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk
ul. Długa 26/28, skr. poczt. 994, 00-950 Warszawa
[email protected],
tel. (22) 50 48 275
