etnolog, socjolog, badacz historii kultury polskiej
Urodził się w ewangelickiej rodzinie o rodowodzie chłopskim. Był synem filologa, nauczyciela gimnazjalnego i wnukiem Andrzeja Cinciały, działacza narodowego i oświatowego ze Śląska Cieszyńskiego, zbieracza pieśni i przysłów ludowych. Jeszcze przed egzaminem maturalnym włączył się w działalność społeczną, wstępując do Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. Studiował polonistykę i slawistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, a przez krótki czas uczęszczał równolegle do Polskiej Szkoły Nauk Politycznych. W 1912 roku otrzymał prestiżowe stypendium zagraniczne, dzięki któremu mógł uczęszczać na wykłady z filozofii, socjologii i etnologii w Ecole Pratique des Hautes Etudes i na Sorbonie. Po ukończeniu studiów i obronie pracy doktorskiej, opublikowanej później pod tytułem O rzeczywistości społecznej (1915), przeniósł się do Wiednia, gdzie pełnił funkcję sekretarza Zarządu Polskiego Archiwum Wojennego. Został zwolniony z czynnej służby wojskowej podczas pierwszej wojny światowej ze względu na słabe zdrowie. Po powrocie do Krakowa w 1918 roku pracował jako referent prasowy Polskiej Komisji Likwidacyjnej. W 1919 roku został docentem prywatnym w Uniwersytecie Jagiellońskim a trzy lata później otrzymał profesurę etnografii i etnologii Uniwersytetu Poznańskiego. Katedrę w Poznaniu zajmował do 1925 roku, następnie wrócił do Krakowa, by objąć stanowisko kierownika Katedry Etnologii i Etnografii (pięć lat później przemianowanej na Katedrę Etnologii i Socjologii).
W połowie lat trzydziestych Bystroń przeniósł się na Uniwersytet Warszawski. Równocześnie pełnił obowiązki szefa Departamentu Studiów Uniwersyteckich w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Był członkiem wielu stowarzyszeń naukowych, m. in. Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Współpracował z Polską Akademią Umiejętności, angażował się w prace redakcyjne w periodykach naukowych, takich jak „Przegląd Socjologiczny” czy „Biblioteka Socjologiczna”. Reprezentował środowisko naukowe na ważnych międzynarodowych kongresach i konferencjach. Pod koniec życia został wybrany na członka Polskiej Akademii Nauk.
PUBLIKACJE:
Zwyczaje żniwiarskie w Polsce, nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1916
Człowiek i książka, Gebethner i Wolff, Kraków 1916
Słowiańskie obrzędy rodzinne: obrzędy związane z narodzeniem dziecka, Akademia Umiejętności, Kraków 1916
Artyzm pieśni ludowej, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań-Warszawa 1921
Megalomania narodowa. Źródła – teorie – skutki, Gebethner i Wolff, Kraków 1924
Pieśni ludu polskiego, Orbis, Kraków 1924
Nazwiska polskie, nakład K.S. Jakubowskiego, Lwów 1927
Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI-XVIII, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa 1933
Przysłowia polskie, nakł. Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków1933
Kultura ludowa, Nasza Księgarnia, Warszawa 1936
Łańcuch szczęścia i inne ciekawostki, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, Warszawa 1938
Publiczność literacka, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1938
Komizm, Książnica-Atlas, Lwów 1939
Etnografia Polski, Czytelnik, Warszawa 1947
Warszawa, wyd. L. Fiszer, Warszawa 1949
Tematy, które mi odradzano. Pisma etnograficzne rozproszone, wybór i opracowanie L. Stomma, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980
OPRACOWANIA:
Polska pieśń ludowa: wybór, opr. J.S. Bystroń, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1921
Pieśni ludowe z polskiego Śląska. Z rękopisów zebranych przez Emila Szramka oraz zbiorów dawniejszych A. Cinciały i J. Rogera, Z. 1 Pieśni balladowe (Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1927), Z. 2 Pieśni o zalotach i miłości balladowe, red. J.S. Bystroń, J. Ligęza, M. Stoiński (Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1934)
BILIOGRAFIA:
W. Bieńkowski Bystroń Jan Stanisław, w: Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. I, pod red. E. Fryś-Pietraszkowej, A. Kowalskiej-Lewickiej, A. Spiss, Wydawnictwo Naukowe DWN, Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Krakowie, Kraków 2002
J. Chałasiński Jan Stanisław Bystroń, historyk kultury, etnograf, socjolog, „Przegląd Socjologiczny” 1976 nr 28
J. Chodak Jan Stanisław Bystroń jako prekursor socjologii historycznej, „Annales UMCS”, vol. XXIV, Lublin 1999
A. Kutrzeba-Pojnarowa Jan Stanisław Bystroń jako historyk i teoretyk kultury ludowej, „Polska Sztuka Ludowa” 1965 nr 2
S. Nowakowski Jan Stanisław Bystroń – sylwetka uczonego, w: Sylwetki polskich socjologów, przedmowa: J. Szczepański, przygotowanie do druku i wstęp: I. Nowakowska, Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1992
