Sławomira Żerańska-Kominek

Studiowała arabistykę (1963-68) i muzykologię (1971-73) na Uniwersytecie Warszawskim. W 1973 roku została pracownikiem naukowym Instytutu Muzykologii UW, otworzyła przewód doktorski u Anny Czekanowskiej. W 1976 roku otrzymała tytuł doktora nauk humanistycznych. W następnych latach odbyła staże naukowe w kilku zagranicznych ośrodkach: Salzburg Seminar in American Studies w Austrii (1976), Queen University of Belfast. Department of Social Anthropology w Wielkiej Brytanii (1981), Hebrew University w Jerozolimie w Izraelu (1987). W 1987 roku uzyskała habilitację. Pełniła funkcję wicedyrektora Instytutu Muzykologii UW w latach 1988-91. W 1995 roku rozpoczęła kierowanie Zakładem Muzykologii Systematycznej. W 1996 roku otrzymała tytuł profesora. Od 1998 roku pełni funkcję dyrektora Instytutu Muzykologii UW.

Uczestniczyła w licznych krajowych i zagranicznych konferencjach naukowych, przebywała na stypendium naukowym w Indiana University w Bloomington. Visiting Senior Scholar (2001), wygłaszała wykłady w Oxford University. Faculty of Music (2003), Goldsmith College. Department of Ethnomusicology (2003).

Sławomira Żerańska-Kominek jako etnomuzykolog korzysta w swojej pracy naukowej z metod wypracowanych przez etnomuzykologię, psychologię muzyki i antropologię kognitywną. Prowadziła jak dotąd badania arabskiej średniowiecznej kultury muzycznej, muzyki obszaru Azji Centralnej, tradycji muzycznej Turkmenów, tradycji muzycznej mniejszości litewskiej w Polsce, kierowała badaniami nad funkcjonowaniem mitu Orfeusza w europejskiej sztuce i kulturze, realizowała badania nad koncepcją harmonii sfer w ujęciu Marina Mersenne’a.

Działalność naukową rozpoczęła od studiów nad arabsko-muzułmańskimi źródłami teoretycznymi. W pierwszych opracowaniach naukowych dokonała przekładu i analizy teoretycznego traktatu wchodzącego w skład encyklopedii arabskiej z X-wieku. Następnie zajęła się teorią rytmu, podejmując próbę analizy i interpretacji rytmów występujących w wybranych traktatach arabsko-muzułmańskich. Przedmiotem jej dysertacji doktorskiej była teoria arabskich systemów tonalnych opisanych w siedmiu traktatach pochodzących z X-XIII wieku. Ostatecznie analiza źródeł teoretycznych stała się punktem wyjścia do charakterystyki paradygmatu arabsko-muzułmańskiej musica speculativa. Ten obszar działalności naukowej Sławomiry Żerańskiej-Kominek, nawiązujący do tradycji orientalistyki muzykologicznej, prezentuje obszerne opracowanie Teoretyczne podstawy arabskiego systemu tonalnego (1986).

W ramach kolejnego projektu badawczego Sławomira Żerańska-Kominek skoncentrowała się na przemianach tradycji muzycznej mniejszości litewskiej w Polsce. Zajęła się badaniem przemian świadomości muzycznej tej grupy etnicznej. Dla stwierdzenia stopnia etnomuzycznej identyfikacji grupy zastosowała test psychologiczny (gdzie tożsamość z grupą wskazywała percepcja stopnia bliskości / odległości stylu własnego i obcego). Techniki psychometryczne – stosowane na szeroką skalę w kognitywnej psychologii muzyki – w badaniach muzyki ludowej nie były wcześniej wykorzystywane. Wyniki badań przedstawia opracowanie Muzyka w przemianach tradycji etnicznych Litwinów w Polsce zawarte w publikacji Kultura muzyczna mniejszości narodowych w Polsce. Litwini, Białorusini, Ukraińcy (Warszawa 1990).

Przegląd problemów współczesnej etnomuzykologii prezentowanych podczas wykładów w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego Sławomira Żerańska-Kominek opublikowała w książce Muzyka w kulturze (Warszawa 1995).

Model kultury muzycznej Turkmenów i jego ukształtowania przez wierzenia, praktyki szamanistyczne oraz badania stylu muzycznego jako jednego z głównych wyznaczników tej kultury wyznaczyły zakres kolejnego projektu badawczego. Zastosowanie techniki pomiarowej znanej pod nazwą dyferencjału semantycznego (łączącej metodę kontrolowanych skojarzeń i technikę skalowania wielowymiarowego) umożliwiło przeprowadzenie szczegółowych – nie przeprowadzanych ze względu na trudności pomiarowe – analiz barwy głosu turkmeńskich śpiewaków. Na podstawie analiz zebranego materiału – 186 pieśni w wykonaniu 54 bardów (bagszy) – Sławomira Żerańska-Kominek uzyskała typologiczną charakterystykę stylów wokalnej muzyki turkmeńskiej oraz klasyfikację turkmeńskich śpiewaków ze względu na reprezentowane przez nich style wykonawcze. Opracowania i materiały zebrane podczas badań stały się podstawą książki Opowieść o Szalonej Harman i Aszyku zakochanym w Księżycu (Kraków 1998). Zebrany materiał źródłowy – pieśni turkmeńskich bardów – zamieszczony został wraz z towarzyszącymi artykułami na dwóch wydawnictwach CD.

Książka pod redakcją Sławomiry Żerańskiej-Kominek – Mit Orfeusza. Inspiracje i reinterpretacje w europejskiej tradycji artystycznej (Gdańsk 2003) – prezentuje interpretacje znaczenia mitu Orfeusza w europejskiej sztuce i kulturze w pracach specjalistów z różnych dziedzin humanistyki. Artykuł Sławomiry Żerańskiej-Kominek Portret wenusjańskiego artysty w balladzie Roberta Henrysona „Orpheus and Eurydice” poświęcony został mitowi Orfeusza w reinterpretacji XV-wiecznego szkockiego poety. W latach 2006-2009 Sławomira Żerańska-Kominek realizowała interdyscyplinarny projekt badawczy poświęcony toposowi ogrodu w kulturze europejskiej. Książka Muzyka w ogrodzie-ogród w muzyce (Gdańsk 2010) pod jej redakcją zawiera studia specjalistów reprezentujących różne dziedziny humanistyki – muzykologów, historyków sztuki oraz literaturoznawców. Jest autorką zamieszczonego w tym tomie studium pt. „Był maj w widzeniu moim sennym…” Ogród miłości jako symbol odnowienia życia.

W latach 2010-2014 Sławomira Żerańska-Kominek realizowała następujące tematy badawcze: 1. Koncepcja historii muzyki oralnej na przykładzie traktatu o muzyce Darwisza Ali Czangi (XVI w.), 2. Muzyka w relacjach polskich podróżników na Wschód muzułmański ze szczególnym uwzględnieniem pamiętnika Sur leschevaux Orientaux Wacława Rzewuskiego Emira, 3. Muzyka w dziełach Gentile da Fabriano (XV w.), 4. Motywy muzyczne w IkonologiiCesaregoRipy. W roku 2014 opublikowała książkę Muzykalne dzieci Wenus i inne studia z antropologii muzyki (Warszawa 2014) oraz rozpoczęła projekt „Muzyka jako praktyka magiczna na podstawie Les echecs amoureux (XV w.) Evrarta de Conty”.

PUBLIKACJE

Książki:

Muzyka w kulturze. Wprowadzenie do etnomuzykologii, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1995

Muzykalne dzieci Wenus i inne studia z antropologii muzyki, DiG, Warszawa 2014

Opowieść o Szalonej Harman i Aszyku zakochanym w Księżycu, Nomos, Kraków 1998

Symbole czasu i przestrzeni w muzyce Azji Centralnej, PWM, Kraków 1987

Żerańska-Kominek Sławomira, Lebeuf Arnold The Tale of Crazy Harman. The Musician and the Concept of Music in the Turkmen Epic Tale, Harman Däli. Academic Publications Dialog, Warsaw 1997

Rozprawy:

Muzyka w przemianach tradycji etnicznej Litwinów w Polsce w: Kultura muzyczna mniejszości narodowych w Polsce: Litwini, Białorusini, Ukraińcy, red. S. Żerańska-Kominek, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1990

Artykuły:

An odalisque with a tamburin. Music in the orientalist representations of the harem w: Musics, Politics and Ideology in the Visual Arts. Ikonografia Muzyczna. Studia i materiały, t. III, Instytut Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2015 (w druku)

André Guillaume Villoteau and the „literacy paradigm” in ethnomusicology w: Musica Antiqua Europae Orientalis. Acta Musicologica X, vol. 1, Filharmonia Pomorska im. Ignacego Jana Paderewskiego, Bydgoszcz 1997

Antropologiczne ujęcie analizy muzycznej, „Muzyka” 2000 nr 4, s. 113-131

Arabska średniowieczna kultura muzyczna, „Przegląd Orientalistyczny” 1972 nr 3, s. 268-272

Arabska teoria rytmu w: Studia etnomuzykologiczne, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976

Asian Musical Work w: From Idea to Sound. Proceedings of the International Musicological Symposium held at Castle Nieborów in Poland. September 4-5, 1985, 1993

Azjatyckie dzieło muzyczne: struktura i znaczenie makamu tadżycko – uzbeckiego, „Muzyka” 1984 nr 2, s. 17-31

Bielawskiego teoria czasu, „Muzyka” 2000 nr 3 , s. 3-19

Bird-Like Angels Making Music in Mary’s Garden: Gentile da Fabriano’s Madonna and Child with Saints, “Music in Art” XXXVII/1-2 2012, ss. 9-22

Birdsong and the Origins of Music, “Revista De Etnografie Şi Folclor” / “Journal of Ethnography and Folklore”, Romanian Academy, Bucharest, No 1-2/2008, s. 5-25

Był maj w marzeniu moim sennym… Ogród miłości jako symbol odnowienia życia w: Muzyka w ogrodzie – ogród w muzyce, Słowo / Obraz-Terytoria, Gdańsk 2010

Canon in Asian Music. Cognitive, Aesthetic and Philosophical Aspects, „Ethnologia Polona”, vol. 9, 1981, s. 55-64

Darvish Ali’s Treatise on music as a Historical source w: Historical Sources and Source Critique. Proceedings of the 17. Meeting of the ICTM Study Group on Historical Sources of Traditional Music held in Stockholm, Sweden, May 2008, red. Susanne Ziegler, “Svenskt Visarkiv” 2010, ss. 307-317

Death as the beginning of life. Weeping as the beginning of music w: Piotr Dahlig (red.) Traditional Musical Cultures in Central-Eastern Europe. Ecclesiastical and Folk Transmission, Uniwersytet Warszawski – Instytut Muzykologii, Warszawa 2009

Donna Musica: Trzy portrety w Ikonologii Cesarego Ripy, „Barok” XIX/1 (37) 2012, s. 83-101

Dwa listy Françoisa de Sermes w: Muzyka wobec tradycji. Idee – dzieło – percepcja. Księga ku czci prof. Ireny Poniatowskiej, red. S. Paczkowski, Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004

From modern science to postmodern art: ethnomusicology in transition, “Svensk Tidskrift för Musikforskning” vol. 86, 2004, s. 91-101

Guillaume André Villoteau i „paradygmat piśmienności” w etnomuzykologii, „Muzyka” 1996 nr 1, s. 41-53

I was filled with joy in May… The Garden of Love as a Symbol of the Revival of Life, “Logos in der Musik” 2012, s. 567-585

Il giardino d’amore w: Atlante Storico della Musica nel Medioevo, red. Vera Minazzi, Jaca Book, Milano 2011

Karol Darwin a problem pochodzenia muzyki, „Muzyka” 2001 nr 1, s. 43-62

Koncepcja wędrówki (yol) w turkmeńskiej tradycji muzycznej, „Muzyka” 1997 nr 2, s. 7-23

Koncepcje i metody etnomuzykologii węgierskiej, „Muzyka” 1993 nr 3-4, s. 15-32

Kultury muzyczne Azji Centralnej w badaniach etnomuzykologicznych, „Muzyka” 1990 nr 3, s. 5-11

Lokalne ośrodki kultury muzycznej. Przemiany kultury muzycznej mniejszości litewskiej w Polsce w: Problemy rozwoju lokalnego, red. P. Dutkiewicz, G. Gorzelak, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1988

Mahfum-e safar (yol) darmusighi-je sonnati-je torkmani, „Faslname-je Mahoor”, vol. 13, nr. 49, 2010 s. 11-31

Mode: process and/or structure. Analytical Study of Turkmen mukam Gökdepe w: Studi e testi 1. Secondo Convegno Europeo di Analisi Musicale, red. R. Dalmonte e M. Baroni, Universita degli Studi di Trento, Trento 1992

Motywy muzyczne w ikonografii “dzieci planet”, „Polski Rocznik Muzykologiczny” 2005, s. 107-133

Music in Der Minne Regel by Eberhard Cersne of Minden (1404), “Musicology Today” 2007, s. 5-17

Music in the Iconography of Venus’ Children w: Time and Astronomy in Past Cultures. Proceedings of the Conference. Toruń, March 30-April 1, 2005, red. Arkadiusz Sołtysiak, Warszawa-Toruń 2006

Muzyka w przemianach tradycji etnicznej Litwinów w Polsce w: Kultura muzyczna mniejszości narodowych w Polsce: Litwini, Białorusini, Ukraińcy, red. S. Żerańska-Kominek, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1990

New Approach to Classification of Folk Songs w: Traditional Music and Research in the Baltic Area. New Approaches in Ethnomusicology, red. R. Astrauskas, Lithuanian Academy of Music and Theatre. Department of Ethnomusicology, Publishing House Ciklonas, Vilnius 2005

O dyskusji Zofii Lissy z Romanem Ingardenem. Panel poświęcony prof. Zofii Lissie, „Przegląd Muzykologiczny” 2013, s. 213-217

O tym, jaki powinien być muzyk. Pouczenie Kejkāwūsa ibn Eskandara w: Muzyka jest zawsze współczesna. Studia dedykowane Profesor Alicji Jarzębskiej, Musica Iagellonica, Kraków 2011

Opętanie i natchnienie. Muzyk między nocą a dniem w: Mariusz S. Ziółkowski, Arkadiusz Sołtysiak (red.) Między drzewem życia a drzewem poznania. Księga ku czci Profesora Andrzeja Wiercińskiego, Warszawa – Kielce 2003

Opowieść Darwisza Ali o tym, jak Arystoteles wynalazł harfę czang w: Jolanta Sierakowska-Dyndo i Sylwia Surdykowska Posłuchaj fletu trzcinowego…, Wydawnictwa UW, Warszawa 2008

Orfeusz odrodzony. Koncepcja muzyka doskonałego w teorii Marina Mersenne’a, „Barok” 2003 nr 19, s. 31-55

Organizacja repertuaru w tradycyjnej muzyce Turkmenów, „Muzyka” 1990 nr 3, s. 11-41

Orpheus in Mersenne: The Concept of the Ideal Musician, “Polish Studies on Baroque Music. Musicology Today” 2009, s. 196-215

Piękno muzyki świata w ujęciu Marcjana Kapelli w: The Peculiarity of Man, vol. 7, Materiały z konferencji Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo trzecie: „Piękno i brzydota” et variae, Warszawa – Kielce 2002

Pieśń ptaków – pieśń aniołów. Muzyka w Der Minne Regel Eberhardusa Cersne z Minden (1404), „Polski Rocznik Muzykologiczny” t. V, s. 43-55

Portret wenusjańskiego artysty w balladzie Roberta Henrysona Orpheus and Eurydice w: Mit Orfeusza. Inspiracje i reinterpretacje w europejskiej tradycji artystycznej, red. S. Żerańska-Kominek, Słowo / Obraz – Terytoria, Gdańsk 2003

Problem orientalizmu w muzyce Karola Szymanowskiego w: Karol Szymanowski w perspektywie kultury muzycznej przeszłości i współczesności. Studia pod redakcją Zbigniewa Skowrona, Musica Iagellonica – Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, Kraków – Warszawa 2007

Rytmika muzyki uzbeckiej z perspektywy badań nad bliskowschodnią praktyką i teorią muzyczną, „Muzyka” 1974 nr 3, s. 20-33

Some Methodological Points Concerning the Concept of Maqam. A Case Study of the Turkmen Mukam w: Regionale maqam – Traditionen in Geschichte und Gegenwart, Jürgen Elsner & Gisa Jänichen, Berlin 1992

Specyfika badań nad makamem arabsko-tureckim, „Muzyka” 1978 nr 2, s. 33-41

Tales and Fables of the Chang (harp) in Darvish Ali’s Risaleimusiqi, “Asian Music” 2009, vol. 40-2, s. 33-52

Teoretyczne podstawy arabskiego systemu tonalnego w: „Musica Medii Aevii”, vol. 7, red. J. Morawski, PWM, Kraków 1986

The Changes in the Musical Culture of the Lithuanian Minority in Poland in the Past Twenty Years w: Musical Traditions Discovery, Inquiry, Interpretation, and Application. XXVI European Seminar in Ethnomusicology, red. Pal Richter, HAS RCH, Budapest 2012

The Classification of Repertoire in Turkmen Traditional Music, „Journal of the Society for Asian Music”, vol. XXI-2, 1991, s. 90-109

The Concept of Journey (Yol) in Turkmen Music Tradition, „Ethnomusicology” 1998, vol. 42 no. 2, s. 265-283

The Lament of the Phoenix. The mythical precursor of music w: Musica Antiqua Europae Orientalis XIV, red. Irena Poniatowska, Cezary Nelkowski, Bydgoszcz 2008 [2006], s. 19-25

The Local Centers of Music Culture. The Transformations in the Music Culture of Poland’s Lithuanian Minority w: Problems of Local Development in Poland, red. P. Dutkiewicz, G. Gorzelak, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1986

The Orpheus-Type Myth in Turkmen Musical Tradition, “Musicology Today” 2005, s. 125-139

The Perfect Musician in Mersenne’s Les Préludes de l’Harmonie Universelle w: Musica Antiqua. Acta Musicologica XII, Filharmonia Pomorska im. Ignacego Jana Paderewskiego, Bydgoszcz 2000

The portrait of the Venerean artist in Robert Henryson’s Orpheus and Eurydice w: The Peculiarity of Man, red. naukowa Ryszard Stefański, Toruń-Kielce 2014

The Problem of Orientalism in the Music of Karol Szymanowski w: Karol Szymanowski: Works-Reception-Context, “Musicology Today” 2008. s. 39-57

The Sacred in the Classic Tadjik-Uzbek Music, „Rocznik Orientalistyczny” XLVII, PWN, Warszawa 1987

The Turkmen Bakhshy: Shaman and/or Artist w: European Studies in Ethnomusicology: Historical Developments and Recent Trends, red. M. P. Baumann, International Institute for Traditional Music, Berlin 1992

The Türkmen Gökdepe Mukamy. An Analytic Study w: Musik im Orient. Zwischen Maqam und Epengesang, red. Hendrik Boeschoten, Reinhard Wiesend, Mainz 2012

The Turkmen musical tradition and the Soviet culture w: Lux Oriente – Begegnugen der Kulturen in der Musikforschung. Festschrift Robert Günther zum 65. Geburstag, red. K. W. Niemöller, U. Pätzold, Chung Kyo-chul, Gustav Bosse Verlag, Kassel 1995

The Venusian Triad: Love, Music and Death, “Interdyscyplinary Studies in Musicology 6”, Poznań 2007, s. 51-59

The yol (road) of music: anthropological concept of Asian musical work w: Proceedings of International Conference for Music Perception and Cognition, red. I. Deliege, Liege 1994

Towards an Analysis of Oral Music w: Analiza muzyczna. Historia – theoria – praxis, red. Ann Granat-Janki, Vol. III, Wrocław 2014

Tradycja muzyczna jako czynnik nowej integracji społecznej Litwinów w Polsce w: Społeczności lokalne. Teraźniejszość i przyszłość, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1988

Traktat Braci Czystości (Ikhwan as-Safa’) „O muzyce”. Mało znane źródło do mediewistyki orientalnej, „Muzyka” 1973 nr 3, s. 49-64

Turkmenskij bachsi: šaman i/ili artist, „Turkmenistan ylymdar akademijasynyng habarlary” (Izvestija Akademii Nauk Turkmenistana) 1992 nr 4, s. 68-75

Tycjana Wenus z lutnistą i fletem w: Complexus effectuum musicologiae. Studia Miroslao Perz septuagenario dedicata, red. T. Jeż, Rabid, Kraków 2003

Universal Symbols in Bukhara Shashmaqam, „Journal of the Journal of the Society for Asian Music”, vol. XIV-1, 1982, s. 74-93

Uzbekskaja klassičeskaja muzyka w kul’turnoj tradicii Azii w: Tradicii muzykal’nych kultur narodov bližnego i srednego vostoka i sovremennost’, Sovetskij kompozitor, Moskwa 1980

Zastosowanie procedury statystycznej dla rozwiązania wybranych problemów klasyfikacyjnych w etnomuzykologii w: Ze studiów nad metodami etnomuzykologii, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975

‘Democritus’ hypothesis’ of the origins of music, “Interdyscyplinary Studies in Musicology”, Poznań 2009, s. 57-69

Żerańska-Kominek S., Kostrubiec B., Wierzejewska J. Modelowanie struktury czasowo-przestrzennej bucharskiego szaszmakomu, „Muzyka” 1979 nr 3-4, s. 51-61

Żerańska-Kominek S., Niewiadomska-Bugaj M. An Attempt of an Objective Classification of Performance Styles in Turkmen Music, „East European Meetings in Ethnomusicology” 1997, vol. 4, s. 67-91

Żerańska-Kominek S., Niewiadomska-Bugaj M. Musical Self-Image and cultural Change: Lithuanian Minority in Poland Case Study, „Behavioral Science” 1993, vol. 38, s. 273-292

Żerańska-Kominek S., Niewiadomska-Bugaj M. Percepcja tożsamości pieśni ludowej, „Muzyka” 2003 nr 1, s. 19-35

Żerańska-Kominek S., Łabęcka-Koecherowa M. Turkmeński bachszy – bard Azji Środkowej, „Przegląd Orientalistyczny” 1993 nr 3-4, s. 137-150

Redakcje naukowe:

Kultura muzyczna mniejszości narodowych w Polsce: Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Instytut Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1990

Mit Orfeusza. Inspiracje i reinterpretacje w europejskiej tradycji artystycznej, Słowo / Obraz-Terytoria, Gdańsk 2003

Muzyka w ogrodzie – ogród w muzyce, Słowo / Obraz-Terytoria, Gdańsk 2010

Studia nad kulturą muzyczną Azji Centralnej, „Muzyka” 1990 nr 3

Hasła encyklopedyczne:

Chińska muzyka sakralna w: Encyklopedia Katolicka, vol. 3, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1977

Etiopska muzyka sakralna w: Encyklopedia Katolicka, vol. 4, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1983

Grecka muzyka obrzędowa w: Encyklopedia Katolicka, vol. 6, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1993

Music of Turkmenistan w: The Garland Encyclopaedia of World Music, vol. 6: The Middle East, red. V. Danielson, S. Marcus, D. Reynolds, Routlege, New York – London 2002

Turkmenistan: Traditional Music w: The New Grove Dictionary of Music & Musicians. Second Edition, red. Stanley Sadie, vol. 25, Macmillan Publishers Limited, London 2001