językoznawca, etnolingwista
Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, gdzie od 1961 roku pracował jako nauczyciel akademicki, a od 1997 roku jako profesor. W 1992 roku został kierownikiem Zakładu Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego w Instytucie Filologii Polskiej UMCS. W latach 1962-1982 był członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. W 1980 roku dołączył do NSZZ „Solidarność”, był również inicjatorem, współzałożycielem i przewodniczącym Komisji Zakładowej UMCS. W latach 1983-1989 był członkiem niejawnej Społecznej Komisji Nauki w Lublinie. Założyciel i działacz Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” Lubelszczyzny (od 1989 roku) oraz Klubu Katolickiego w Lublinie.
W 1988 roku zainicjował działalność redakcji międzynarodowego rocznik Etnolingwistyka. W latach 1990-1993 jako prorektor UMCS współtworzył i realizował reformę systemu dydaktycznego. W latach 1992-2003 przewodniczył Fundacji Ruchu Solidarności Rodzin, a między 1994 a 2003 – Radzie Naukowej Radiowego Centrum Kultury Ludowej. Od 1999 roku jest członkiem Rady Języka Polskiego oraz szeregu komitetów PAN: Językoznawstwa, Nauk o Literaturze, Nauk Etnologicznych oraz Komitetu Slawistycznego. W 2001 roku był jednym z założycieli Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Przemyślu, w której przez kolejne 3 lata pełnił funkcję dyrektora Instytutu Polonistyki. W 2003 roku był założycielem i przewodniczącym Komisji Etnolingwistycznej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów, a od 1993 – lubelskiego gremium Katholischer Akademischer Auslander Dienst. W latach 1990-2005 działał w Ruchu Obywatelskim Akcji Demokratycznej, Unii Demokratycznej i Unii Wolności. Jest autorem około 300 publikacji z zakresu językoznawstwa polonistycznego, etnolingwistyki i tekstologii.
Laureat nagrody Fundacji Polcul (1989) oraz Nagrody im. O. Kolberga (1991). W 1999 roku został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
PUBLIKACJE
Książki:
O języku folkloru, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973
O derywacji stylistycznej. Gwara ludowa w funkcji interdialektu poetyckiego, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1977
Nazwiska obce w języku polskim (współautor: I. Bartmińska), PWN, Warszawa 1978
Folklor – język – poetyka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990
Polskie kolędy ludowe. Antologia, Universitas, Kraków 2002
Jazykovoj obraz mira: očerki po etnolingvistike, Indrik, Moskwa 2005
Językowe podstawy obrazu świata, Wyd. UMCS, Lublin 2006
Stereotypy mieszkają w języku, Wyd. UMCS, Lublin 2007
Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, red. J. Zinken, Equinox, Londyn 2009
Tekstologia (współautor: S. Niebrzegowska-Bartmińska), Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2009
Jezyk – slika – svet. Etnolingvističke studije, SlovoSlavia, Belgrad 2011
Redakcje naukowe:
rocznik „Etnolingwistyka” t. 1-25, Wyd. UMCS, Lublin 1988-2013
Język a kultura t. 1, Podstawowe pojęcia i problemy, współred. J.Anusiewicz, Wrocław 1988; t. 2, Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, współred. J. Puzynina, Wrocław 1989; t. 4, Funkcje języka i wypowiedzi, współred. R. Grzegorczykowa, Wrocław 1991; t. 12, Stereotypy jako przedmiot lingwistyki, współred. J. Anusiewicz, Wrocław 1998
Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, Wydaw. CPBP, Wrocław 1980
Kolędowanie na Lubelszczyźnie, (wspólnie z Cz. Hernasem), Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 1986
Konotacja, praca zbiorowa pod red. J. Bartmińskiego, Wyd. UMCS, Lublin 1988
Językowy obraz świata, Wyd. UMCS, Lublin 1990
Kolędy polskie, wyb. i oprac. J. Bartmiński, R. Sulima, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1991
Dzieje Lubelszczyzny, t. 6 Między Wschodem a Zachodem, cz. 4, red. J. Bartmiński, M. Łesiów, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin 1992
O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Wyd. UMCS, Lublin 1993
Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne I, red. J. Bartmiński, M. Mazurkiewicz-Brzozowska, Wyd. UMCS, Lublin 1993
Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Wyd. Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1993
Folklor – sacrum – religia, red. J. Bartmiński, M. Jasińska-Wojtkowska, Wyd. UMCS, Lublin 1995
Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1 Kosmos, cz. 1 Niebo. Światła niebieskie. Ogień. Kamienie (1996) , cz. 2 Ziemia. Woda. Podziemie (1999), cz. 3 Meteorologia (2012), cz. 4 Świat, światło, metale (2012) Wyd. UMCS, Lublin
Język w kręgu wartości, Studia semantyczne, Wyd. UMCS, Lublin 2003
Współczesna polszczyzna. Wybór opracowań, cz. 1-9, Wyd. UMCS, Lublin 2003-2010
Język. Wartości. Polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, Wyd. UMCS, Lublin 2006
Podmiot w języku i w kulturze, współred. A. Pajdzińska, Wyd. UMCS, Lublin 2008
Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4 Lubelskie, cz. 1-6, Wydawnictwo Muzyczne „Polihymnia”, Lublin 2011
Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów I, red. M. Abramowicz, J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, Wyd. UMCS, Lublin 2012
Hasła encyklopedyczne:
Folklor, w: Encyklopedia Katolicka t. 5, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1989
Gaik, w: Encyklopedia Katolicka t. 5, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1989
Współczesny język polski, w: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Wiedza o Kulturze, Wrocław 1993
Jasełka, w: Encyklopedia Katolicka t. 7, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1997
Kantyczki, w: Encyklopedia Katolicka t. 8, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000
Artykuły i rozprawy naukowe:
O stylizacji gwarowej w „Pokładzie Joanny‖ Gustawa Morcinka, współautorzy: M. Buczyński, K. Długołęcka, „Językoznawca” 1959 nr 3
Ewolucja metody użytkowania gwary w utworach Adolfa Dygasińskiego, „Językoznawca” 1961 nr 6
O słownictwie folkloru w związku z nowym słownikiem gwarowym, współautor: I. Bartmińska), „Język Polski” 1967, z. 5
Cechy specyficzne języka zamojskich pieśni ludowych w zestawieniu z gwarą mówioną, w: Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej, Zamość 1969
Jak poprawnie wymawiać nazwiska obce w polskim kontekście językowym?, współautor: I. Bartmińska, „Logopedia” 1969 nr 8/9
O procesie formowania się interdialektu poetyckiego w języku polskiego folkloru, w: Ludowość dawniej i dziś. Studia folklorystyczne, red. R. Górski, J. Krzyżanowski, Wrocław 1973
Struktura językowa incipitu pieśni ludowej, w: Semiotyka i struktura tekstu, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1973
Oralność tekstu pieśni ludowej w świetle statystyki leksykalnej, w: Semantyka tekstu i języka, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1976
Literatura chłopska wobec językowych tradycji folkloru, w: Literatura ludowa i literatura chłopska. Materiały z ogólnopolskiej naukowej sesji folklorystycznej 16-18 II 1973, Lublin 1977
Zasięgi zjawisk językoznawczych w gwarze i w folklorze, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 1980 t. 37
O rytualnej funkcji powtórzenia w folklorze. Przyczynek do poetyki sacrum, w: Sacrum w literaturze, red. J. Gotfryd, M. Jasińska – Wojtkowska, S. Sawicki, Lublin 1983
Z problemów systematyki polskiej pieśni ludowej, współautor: J. Adamowski, w: Z problemów badania kultury ludowej, red. T. Kłak, Uniwersytet Śląski, Katowice 1988
Kolędy na pograniczu polsko-ukraińskim, współautor: M. Łesiów, w: Chrześcijański wschód a kultura polska, pod red. R. Łużnego, Lublin 1989
Wymowa w śpiewie, w: Opuscula Logopaedica in honorem Leonis Kaczmarek, Lublin 1993
A co z tekstami pieśni ludowej?, w: XXIX Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych, Kazimierz nad Wisłą 1995
Ludowe kolędy apokryficzne, w: Z kolędą przez wieki. Kolędy w Polsce i w krajach sąsiednich, red. T. Budrewicz, S. Koziara, J. Okoń, Wydawnictwo Biblios i WSP, Kraków-Tarnów 1996
Językowy obraz świata jako podstawa tożsamości narodowej, w: Kultura a kręgi tożsamości, red. T. Kostryrko, T. Zgółka, Poznań 2000
Między systemem a tekstem: standardy semantyczne i standardowe motywy, w: Język w komunikacji, t. 1, red. G. Habrajska, Łódź 2001
Koncepcja językowego obrazu świata w programie slawistycznych badań porównawczych, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” t. 40, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 2005
Polskie pastorałki. Polish carols or „Merry songs about Christmas”, “Quarterly Polish Culture“ 2005, nr 3
Niektóre problemy i pojęcia lingwistyki lubelskiej, „Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury” t. 18, Wyd. UMCS, Lublin 2006
East-West: on the Symmetry of Meaning and Cultural Differentiation of Profiles, w: Cognition and Language [tom ku czci E.Tabakowskiej], red. W. Chłopicki, A. Pawelec, A. Pokojska, Tertium, Kraków 2007
O języku pieśni ludowej, w: 43. Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych, Kazimierz nad Wisłą, 26-28 czerwca 2009 roku, red. A. Kistelska, Wojewódzki Ośrodek Kultury, Lublin 2009
Nowe zapisy polskich kolęd wiosennych, „Literatura Ludowa” 2010 nr 6
