śpiewaczka
Aniela Gmoch (z domu Głaz) pochodzi z rodziny chłopskiej. Urodziła się w 1919 roku w miejscowości Wola Wielka. Ukończyła pięć klas szkoły powszechnej. Po zamążpójściu zamieszkała w Bełżcu i tam przez całe życie pracowała na roli w rodzinnym gospodarstwie.
Artystka wywodzi się z bardzo muzykalnej rodziny. Jej matkę Franciszkę znano w okolicy jako utalentowaną śpiewaczkę weselną i z tej racji zapraszano ją na wesela jako starszą starościnę. Jej bracia grywali na zabawach i wiejskich potańcówkach na sporządzonych przez siebie skrzypcach. Ona zaś, od wczesnej młodości, uczestniczyła w śpiewach grup obrzędowych – przy krzyżach przydrożnych na majówkach, w grupach kolędniczych, przy obieraniu kapusty, na weselach. Ponieważ z racji miejsca zamieszkania od młodości miała również kontakt z folklorem ukraińskim, zna także i ten typ śpiewów, np. połączone z zabawą i tańcem wielkanocne chachułki. Autentyczną wartością repertuaru pieśniowego wykonawczyni z Bełżca jest również język prezentowanych utworów, który oddaje jej kresowe pochodzenie. Dotyczy to strony fonetycznej i leksykalnej.
Publiczne prezentacje Anieli Gmoch rozpoczęły się od współpracy z miejscowym zespołem śpiewaczym Koła Gospodyń Wiejskich „Dolinianki”, dla którego – jako seniorka – stała się skarbnicą tradycyjnego repertuaru, ale także autorką tekstów współczesnych pieśni „okolicznościowych”. W 2001 roku zespół zdobył I nagrodę na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą.
Na kazimierskich scenach Aniela Gmoch z powodzeniem prezentowała się również jako solistka. W 1994 roku zdobyła I nagrodę za wykonanie pieśni dożynkowych i weselnych, a w 1998 roku na XXXII FKiŚL nagrodę najwyższą – „Basztę”.
Śpiewaczka prezentuje folklor wschodniego pogranicza. Najcenniejsze w jej repertuarze są pieśni obrzędowe, które cechują skala wąskozakresowa, wolnometryczność, bogactwo melizmatów. Są to przede wszystkim pieśni weselne, dożynkowe, folklor okresu wielkanocno-wiosennego, ale także kołysanki, ludowe ballady oraz różnorodne przyśpiewki i pieśni miłosne. Oprócz utworów tradycyjnych śpiewaczka z Bełżca układa i publicznie prezentuje (sama lub z zespołem) również nowsze utwory, które najczęściej dotyczą współczesnej sytuacji wsi. Dotychczas pieśni z repertuaru Anieli Gmoch nie były szerzej publikowane, z wyjątkiem tekstu weselnego Je w ugrudejku ziele (por. Muzyka źródeł. Cz. III. Lubelskie, Polskie Radio S.A. Warszawa 1997) oraz tekstu dożynkowego – „polnego” Ty przepióreczko mała (Kazimierskie Nuty. Z repertuaru XXVIII Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i śpiewaków Ludowych Kazimierz 1994, zebrał i zredagował J. Adamowski, Lublin-Kazimierz 1995, s.5, nuty.) Obszerną dokumentację różnych gatunków pieśni z jej szerokiego repertuaru prezentuje, napisana przez wnuczkę śpiewaczki, monograficzna praca magisterska (por. Anna Gmoch, , Katowice 1999).
Nagrody:
2002 – Nagroda im. O., Kolberga
1994,1998 – OFKiŚL w Kazimierzu Dolnym – I nagroda i Złota Baszta
Bibliografia:
2012 – notka [w:] leksykon Muzyka Roztocza
2011 – Lubelskie. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały. cz. 1. Pieśni i obrzędy doroczne, red. Jerzy Bartmiński, Lublin
2003 – Jan Adamowski: Śpiewanejki moje, Lublin
1999 – Anna Gmoch: Pieśni ludowe z repertuaru Anieli Gmoch, Katowice
1999 – Zofia Socha , notka [w:] Informator 33 FKIŚL w Kazimierzu Dolnym
Dyskografia:
1999 – Jest drabina do nieba, In Crudo (Wisi na krzyżu, krew się z boku toczy)
1997 – Lubelskie – „Muzyka źródeł” cz. 3, Polskie Radio RCKL (Je w ogródejku ziele)
Archiwa:
Polskie Radio RCKL, zbiory In Crudo, Zbiory Fonograficzne IS PAN
