Święta | Tutejsi i ich folklor

Mimo że Polska uznawana jest za państwo dość jednolite pod względem narodowym, jak również religijnym, część osób mieszkających w Polsce deklaruje podwójną przynależność narodowo-etniczną. Jest tak między innymi na Śląsku (według danych GUS z 2011 roku zadeklarowało tak blisko 390 000 osób) czy na Kaszubach (214 000). Polsko-żydowską narodowość deklaruje blisko 5000 osób, polsko-łemkowską 2600, a polsko-romską 4500. W Narodowym Spisie Powszechnym z końca marca 2011 roku pojawia się też blisko 3000 osób, które deklarują narodowość polską i góralską.

Identyfikację narodowo-etniczną inną niż polska zadeklarowało łącznie blisko 680 000 osób, w tym warto wymienić identyfikację:

– kaszubską (17746)
– kociewską (19)
– łemkowską (7086)
– mazurską (252)
– góralską (96)
– śląską (435750)
– wielkopolską (468)
– żydowską (2488)

Identyfikacja narodowo-etniczna śląska jest drugą pod względem liczebności, zaraz po polskiej.

Łemkowie

Dawniej Łemkowie zamieszkiwali tereny Beskidu Niskiego oraz Bieszczad. Podobnie jak pozostałe grupy Rusinów – Bojkowie i Huculi, ucierpieli po drugiej wojnie światowej i zostali wygnani z własnych domostw. Część z nich została przesiedlona do zachodniej i północno zachodniej Polski w 1947 roku w ramach tzw. Akcji „Wisła”.

Muzyka łemkowska wykazuje wpływy polskie, słowackie oraz ukraińskie. Typowy jest tu śpiew wielogłosowy, a najstarszy typ kapeli łemkowskiej tworzyły skrzypce i basy, później doszły drugie skrzypce – sekund określany tu kontra, czasem też zdwajano prym (husli).

Ciekawe przykłady muzyki łemkowskiej, w tym muzyki instrumentalnej, posłuchać można na płycie Polskiego Radia Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce cz. I.

Pogranicze

Niezwykle ciekawe są pogranicza. W miejscach tych mieszają się języki, kultury, a ludzie mówią o sobie, że są „tutejsi”, np. Białorusini na Podlasiu często mówią o sobie jako „tutejsi prawosławni”. Ciekawym etnomuzycznie pograniczem jest Podlasie, region, w którym mieszkają Polacy, Ukraińcy, Białorusini (często od polskich mieszkańców tych terenów różni ich nie tylko inny język, lecz także prawosławne wyznanie), dawniej także Żydzi. To tu śpiewa się w tak zwanym języku (czy gwarze) chachłackim. Chachłacki charakteryzuje się przemieszaniem języka ukraińskiego, białoruskiego i polskiego, i występuje w zasadzie tylko w formie mówionej (oralnej). „Chachły” były pogardliwym określeniem Ukraińców stosowanym przez Rosjan.

Ciekawe dwujęzyczne pieśni odnotować można na Mazurach. Dawniej przenikał się tu idiom polski i niemiecki, i dziś, by zrozumieć ich sens, trzeba znać obydwa języki. Lorkowska Anna (ur. 1906r. Nowa Kaletka pow. Olsztyn, zam. Przykop) śpiewała pieśń „Nasz parobek unser Knecht zabił pieska das war recht”:

Nasz parobek unser Knecht
zabił pieska das war recht
Na kamieniu auf den Stein
Kele wodi Wasser lein

 

Żydzi

Przed wojną Żydzi stanowili 10% mieszkańców Polski, czyli około 3-3,5 miliona. Przed wojną folklor żydowski rejestrował Menachem Kipnis, niestety jego zbiory zostały zniszczone w trakcie wojny. Nagrania powojenne są nieliczne, np. w Zbiorach Fonograficznych IS PAN odnajdujemy nagrania jednej skrzypaczki pochodzenia żydowskiego – Barbary Wolfowicz. Z kolei Polskie Radio zarejestrowało pochodzącego z Piotrkowa Trybunalskiego Majera Bogdańskiego, który jednak nauczył się grać już po wojnie, w celu prezentowania zachowanego w pamięci folkloru muzycznego.

Interesujące są także wydawnictwa Michaela Aylwarda, pasjonującego się tematyką muzyki żydowskiej, także w przedwojennej Polsce.

Dawniej folklor żydowski i polski przenikały się, o czym wspominałam we wcześniejszym wpisie. Dziś polek żydóweczek, szabasówek można posłuchać wyłącznie w repertuarze polskich muzyków.

 

Polacy za granicą

Jeśli o mniejszościach mowa, nie możemy zapominać, że także Polacy licznie mieszkają poza granicami swojego kraju. Jak wygląda folklor polski za granicą? Badania etnomuzykologiczne na ten temat prowadzone są w ośrodku poznańskim (prof. B. Muszkalska, Ł. Smoluch, dawniej także prof. J. Stęszewski). Polskie Radio wydało kilka płyt kompaktowych poświęconych Polakom mieszkającym w Kazachstanie, Rumunii, na Ukrainie, w Brazylii i Argentynie.

W Ameryce Południowej nasi rodacy pojawili się pod koniec XIX wieku. Byli to emigranci zwłaszcza z Mazowsza Północnego, którzy wyjeżdżali tak licznie, że okres ten nazwano „gorączką brazylijską”. Tematyką polskiej emigracji do Ameryki Południowej interesowano się już w dwudziestoleciu międzywojennym.

Jak zauważa prof. Piotr Dahlig, nagrane w Argentynie i Brazylii polskie utwory często mają swoje odpowiedniki w folklorze krajowym (polskim). Jednak da się zaobserwować zdecydowanie wolniejsze tempo wykonywania melodii, ale nie wiemy, czy jest to oryginalne tempo z XIX wieku, czy też może tempo, które wyewoluowało już w Ameryce Południowej. Zachęcam do sięgnięcia po płyty Polskiego Radia, by posłuchać polskich conjunta (kapel).

Polacy mieszkają nie tylko w Ameryce Południowej, lecz także w Północnej. Sporo nagrań naszych krajanów mieszkających zwłaszcza w okolicach Chicago zachowało się w tamtejszych archiwach. Szczególnie interesującym wątkiem jest tzw. „Polka chicagowska”, ale o tym więcej napiszę w kolejnym wpisie. W międzyczasie możemy złapać trochę wiedzy kontekstowej, oglądając komedię The Polka King.