W dzisiejszych czasach śmierć stanowi temat tabu, niełatwo nam rozmawiać o tym zdarzeniu, jeszcze trudniej wyjaśnić tę kwestię dzieciom. Ogromnie trudno poradzić sobie z przeżyciami po stracie najbliższych i taki stan rzeczy nie zmienia się od wieków. Czy istnieje sposób na „oswojenie” śmierci?
Istotą Pustych Nocy jest wspólnota rodziny, przyjaciół i znajomych zmarłego – całej społeczności wiejskiej – zgromadzonych w jego domu, by czuwać nad tym, który odszedł. Wokół ukwieconego katafalku odbywa się trzydniowy obrzęd polegający na śpiewaniu specjalnego repertuaru dawnych pieśni, odprawianiu modlitw za duszę zmarłego, ale także wspominaniu różnych wydarzeń z jego życia. Ludzie wierzą, także i dziś, że dusza nie jest jeszcze „TAM”, ale nie jest już „TU”. Trzeba jej pomóc i przeprowadzić na „DRUGĄ STRONĘ”. W tym wydarzeniu biorą udział całe rodziny, także z małymi dziećmi. Ta celebracja dalece odbiega od powszechnych praktyk pogrzebowych, kiedy ciało zmarłego zostaje niemal natychmiast przewiezione do kostnicy, a rodzina widzi je zaledwie przez krótką chwilę w kaplicy przed ceremonią pogrzebową. Puste Noce to czas na spokojne pożegnanie, na ukojenie nerwów, zyskanie możliwości rozpoczęcia okresu żałoby pośród całej wspólnoty. Najbliżsi nie są zostawieni samym sobie w obliczu osobistej tragedii. Medytacyjny wymiar pieśni i modlitw ma działanie terapeutyczne: rozjaśnia umysł, rozluźnia spięte ciało, poprawia samopoczucie. Obrzęd ten uczy obcowania ze śmiercią.
W 2014 roku powstał film dokumentalny Puste noce autorstwa Witka Brody. Jest to filmowa opowieść o starożytnym obrzędzie, który jeszcze do tej pory jest kultywowany na wsiach w różnych zakątkach Polski, aby wspierać żałobników w trudnym czasie pierwszych dni po śmierci bliskiej osoby.
W filmie poznamy ten obrzęd z punktu widzenia badaczy i praktyków kultury, a także w kontekście przemian historycznych. Najciekawszy obraz Pustych Nocy pokażą nam jednak naturalni spadkobiercy tego zjawiska kulturowego – czyli małe lokalne społeczności.
Autorzy filmu szukają źródeł tej wielowiekowej tradycji. Dowiemy się od literaturoznawczyni prof. dr hab. Aliny Nowickiej-Jeżowej, że początku tej praktyki należy szukać w kulturach pierwotnych, przedchrześcijańskich. Nasi dawni przodkowie bardzo wnikliwie obserwowali ów wielkiej wagi moment przejścia i mieli intuicję stanu zagubienia się duszy,poszukiwania drogi, niepewności dokąd powinna się skierować, dezorientacji. Różne rytuały miały pomóc duszy przejść na „TAMTEN ŚWIAT”. Jakie były to magiczne zabiegi, dowiemy się z filmu Puste noce.
Autor i pomysłodawca: Witold Broda (muzyk, badacz tradycyjnej kultury muzycznej)
Reżyseria: Paweł Głogowski
Producent: Mazowiecki Instytut Kultury we współpracy z Fundacją Alter Forma, 2014
Trailer: www.youtube.com…
Tekst: materiały prasowe MIK
