Jedne z najstarszych instrumentów, jakie zna ludzkość – drewniane, naturalne trąby – występowały we wszystkich częściach świata i we wszystkich kulturach. Używane były do celów rytualnych, magicznych, czasem miały bardziej przyziemne zastosowanie, jako instrument sygnalizacyjny, służący do porozumiewania się na dużą odległość.
Znane od stuleci na Mazowszu i Podlasiu ligawki mają więc prastary rodowód, a praktyka wykonawcza łączy prastare funkcje w bardziej nowożytnych kontekstach. Pierwsze wzmianki o ligawkach, pochodzące z końca XVIII wieku, mówią o instrumencie pasterskim, a nieco późniejsza literatura opisuje zwyczaj grania na ligawkach w okresie Adwentu, na jego początek i codziennie wieczorem, a także przed roratami, mszą tradycyjnie odprawianą o wschodzie słońca. Z jednej strony więc wzniosłe skojarzenia z trąbami anielskimi, których dźwięk miał poruszać sumienia, z drugiej przyziemna funkcja budzenia wiernych przed świtem.
Zwyczaje te były żywe jeszcze w okresie międzywojennym, a do ich zaniku przyczyniły się władze okupacyjne, zabraniając grania na ligawkach w obawie przed ich sygnalizacyjnym zastosowaniem. Dziś ponownie ligawki można usłyszeć w ich naturalnym środowisku, a to dzięki renesansowi lokalnych tradycji, wspomaganemu przez przeglądy i konkursy.
W filmie z serii „Instrumenty z duszą” o ciekawej historii, zwyczajach i technice gry na ligawce opowiada i gra – w bardzo współczesnej scenerii – etnomuzykolog i muzyk Piotr Dorosz. Drugim bohaterem jest Stanisław Jałocha z Kalonki – ostatni czynny legacz w swoim regionie, kultywujący grę na ligawce w Adwencie.
W filmie wykorzystano również nagrania archiwalne ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Film wyreżyserował Piotr Baczewski.
Producentem filmu jest Instytut Muzyki i Tańca.
Film powstał w polskiej i angielskiej wersji językowej.
„Instrumenty z duszą” to cykl krótkich filmów edukacyjnych o tematyce muzycznej, przedstawiających polskie instrumenty ludowe. W 2015 roku powstał pierwszy odcinek serii, o dudach podhalańskich z udziałem Jana Karpiela-Bułecki, a w 2016 roku kolejne cztery – poświęcone kozłowi białemu i czarnemu z udziałem Jana S. Prządki, złóbcokom z udziałem Krzysztofa Trebuni-Tutki, trombitom beskidzkim z udziałem braci Golec i Tadeusza Ruckiego oraz ligawkom z udziałem Stanisława Jałochy i Piotra Dorosza.
Seria jest kontynuacją działań zapoczątkowanych przez Instytut Muzyki i Tańca w Roku Kolberga, w tym działalności Pracowni Muzyki Tradycyjnej i budowy strony internetowej „Polskie ludowe instrumenty muzyczne” www.ludowe.instrumenty.edu.pl, gdzie można znaleźć również opisy i zdjęcia ligawek z największych polskich kolekcji muzealnych.
