Z okazji Dnia Romów prezentujemy materiały i źródła, z których można dowiedzieć się więcej o kulturze Romów zamieszkujących Polskę. Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 2005 roku wskazuje, iż Romowie w Polsce posiadają status mniejszości etnicznej.
Obecnie w Polsce żyją cztery grupy Romów. Najliczniejszą z nich jest Polska Roma zamieszkała na ziemiach polskich prawdopodobnie od XV wieku. Do lat 60. XX w. prowadzili wędrowny tryb życia, zachowując tradycje. Grupa Bergitka Roma (Romowie górscy) zamieszkuje na Podhalu i w Beskidach, gdzie osiedliła się w XVIII w. i zatraciła wiele zwyczajów związanych z wędrownym stylem życia. Po II wojnie światowej migrowali na ziemie zachodnie i północne. Lowarzy i Kełderasze na tereny Polski migrowali od lat 70. XIX w. z Siedmiogrodu i Wołoszczyzny. Razem z Polską Romą żyli zgodnie z niepisanym kodeksem Romanipen, który nakazywał między innymi wędrowny tryb życia. [1]
Nie można mówić o muzyce Romów jako o jednolitym stylu. Przez wieki kultura muzyczna w poszczególnych grupach kształtowała się w zależności od własnych tradycji, jak i od tradycji miejsc, w których wędrowano. Muzyka od zawsze pełniła ważną w rolę w społecznościach romskich, ale też była źródłem utrzymania. To wpłynęło na łatwość przechwytywania repertuaru i stylów innych grup, a w ostatnich dekadach przyjmowania wpływów kultury popularnej.
Poniższy zbiór źródeł na pewno nie wyczerpuje tematu związanego z kulturą i muzyką Romów, ale ufamy, że stanie się zachętą do poznawania tej kultury. Jeśli uważasz, że na tej liście powinien pojawić się jakiś konkretny materiał – poprosimy o przesłanie nam informacji na adres [email protected].
Archiwa, muzea, organizacje:
– Tradycyjne profesje romskie w polskich zbiorach muzealnych i prywatnych
https://www.fundacjapd.pl/117
– Muzeum Kultury Romów w Warszawie
https://www.romuzeum.pl/index.php
https://www.romuzeum.pl/index.php/zbiory-muzeum/inne/muzyka-nagrania
– Portal Kultury Romów
https://e-drom.pl/e-drom-portal-kultury-romow/
– Studia Romologica.pl/
http://studiaromologica.pl/
– Stowarzyszenie Romów w Polsce
http://www.stowarzyszenie.romowie.net/Romowie-w-Polsce-136.html
– Archiwum Pieśni (Muzyka Zakorzeniona)
archiwumpiesni.pl
Publikacje muzyczne:
– Muzyka Źródeł vol. 19, Romowie, Polskie Radio 2001
https://www.polskieradio.pl/377/7431/Artykul/2233491,Romowie
– Teresa Mirga i Kałe Bała:
Pieśni wielkopostne i żałobne,
Czarna jestem,
Kaj Treder Romałe (Dokąd wędrujecie Cyganie),
Niewiele nam trzeba: pieśni z Czarnej Góry,
Mire Gila.
Artykuły:
– Muzyka tradycyjna, Andrzej Grzymała-Kazłowski
https://e-drom.pl/muzyka-tradycyjna/
– Muzyka Cyganów w Polsce. Przegląd wybranych źródeł i stan badań, Monika Janowiak-Janik (Wrocław 2008)
studiaromologica.pl/wp-content/uploads/pdf/studia_romologica-1-2008-Janowiak-Janik.pdf
– Moje życie jest pieśnią — opowieść Teresy Mirgi [Romowie], Joanna Skowrońska
https://muzykatradycyjna.pl/do-czytania/moje-zycie-jest-piesnia-opowiesc-teresy-mirgi-romowie/
– Papusza (Bronisława Wajs)
https://culture.pl/pl/tworca/papusza-bronislawa-wajs
– Jerzy Ficowski, 4.09.1924–9.05.2006
https://culture.pl/pl/tworca/jerzy-ficowski
– Papusza – poetka cygańska, Jerzy Ficowski (Przekrój)
https://przekroj.org/sztuka-opowiesci/papusza-poetka-cyganska/
– Adam Bartosz – Tarnów, centrum cygańskiego świata [WYWIAD], Bartosz Staszczyszyn
https://culture.pl/pl/artykul/adam-bartosz-tarnow-centrum-cyganskiego-swiata-wywiad
– Bo cię porwą Cyganie…, Remigiusz Mazur-Hanaj
https://www.polskieradio.pl/377/7415/Artykul/2385520,Bo-cie-porwa-Cyganie
Audycje:
– Jerzy Ficowski i biblia cyganologii – Adam Bartosz, Andrzej Grzymała-Kazłowski, Krystyna Bratkowska i Randia rozmawiają o Jerzym Ficowskim i jego dziele
https://www.polskieradio.pl/8/402/Artykul/977202,Jerzy-Ficowski-i-biblia-cyganologii
– Kultura cygańska jest jak głuchy telefon – rozmowa Katarzyny Hagmajer-Kwiatek z Jackiem Milewskim, badacze kultury romskiej i proazikiem
https://www.polskieradio.pl/8/3669/Artykul/1416041,Kultura-cyganska-jest-jak-gluchy-telefon
– Papusza. „Pierwsza na świecie cygańska poetka, która zapisała swoje wiersze”
https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/1488728,papusza-pierwsza-na-swiecie-cyganska-poetka-ktora-zapisala-swoje-wiersze
Publikacje książkowe:
– Papusza, Angelika Kuźniak
https://czarne.com.pl/katalog/ksiazki/papusza
– Jerzy Ficowski:
Cyganie polscy (1953)
Cyganie na polskich drogach (1965, 1985, 2013)
Gałązka z drzewa słońca – baśnie cygańskie (1961)
Demony cudzego strachu (1986)
Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje (1989)
Koncerty:
– Romskie korzenie Teresy Mirgi – koncert z cyklu, Muzyczna Scena Tradycji (PR2, RCKL)
https://www.polskieradio.pl/8/2771/artykul/1691606,romskie-korzenie-teresy-mirgi-zobacz-wideo
– Mirga gościnią u Hałasa – kolędy (PR2, RCKL)
https://www.polskieradio.pl/8/194/Artykul/1334277,Goscie-%E2%80%93-w-cztery-strony-swiata-Posluchaj-koncertu-koledowego
Filmy i nagrania wideo:
– Papusza, 2013
https://www.filmweb.pl/film/Papusza-2013-639536
– Dolny Śląsk… Romowie
https://www.youtube.com/watch?v=V1TTW1HNwD4
Wystawa:
– Małgorzata Mirga-Tas. Przeczarowując świat, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa, 29.04–23.07.2023
https://zacheta.art.pl/pl/wystawy/malgorzata-mirga-tas-przeczarowujac-swiat
Materiały wideo:
Na YouTube można odnaleźć sporo filmów – reportaży, opowieści, relacji z konferencji, które opowiadają o kulturze Romów
[1] Romowie w Polsce, http://www.stowarzyszenie.romowie.net/Romowie-w-Polsce-136.html
Niniejszy materiał powstał z okazji Dnia Romów oraz w ramach kwartalnika muzykatradycyjna.pl – Tożsamość
![Moje życie jest pieśnią — opowieść Teresy Mirgi [Romowie]](https://muzykatradycyjna.pl/wp-content/uploads/2024/04/DOC_2024_Skowronska_Mirga_fot.-Baczewski1-2-411x231.jpg)
