„Gajdosze” to monumentalny album (praca naukowa i opowieść) z płytą zawierającą rekordową liczbę nagrań, bo aż 121 archiwaliów i 51 współczesnych, żyjących wykonawców-instrumentalistów.
Autorzy – Katarzyna i Maciej Szymonowiczowie – są beskidzkimi twórcami muzyki, tekstów oraz artystycznego graffiti, to pasjonaci i entuzjaści kultury górali beskidzkich. Od lat interesują się tą kulturą, jej historią, postaciami, nie uciekając od spojrzenia na współczesność. To również muzycy znanego zespołu „Psio Crew” ( III nagroda w XI Konkursie Muzyki Folkowej Polskiego Radia „Nowa Tradycja”), Maciej Szymonowicz współuczestniczy również w realizacji projektu „Gooral”. Pod szyldem Etnograff prowadzą dialog współczesnych form twórczości (m.in. graffiti, street art, autorska wycinanka) z dawnym światem kultury ludowej. Są autorami prac takich jak mural „Pasterz” (Bielsko-Biała 2014 r.) oraz „Prace w polu” (Ustroń 2011 r.). Wraz z Fundacją Klamra, prowadzą także cykl warsztatów dla dzieci i młodzieży pt. „Graffiti po góralsku”. Ich rodowód jest ważny dla zrozumienia walorów „Gajdoszy”, publikacji pisanej lekkim opisowym językiem, łatwej do czytania, zachęcającej swoim stylem do wniknięcia w istotę beskidzkiej muzyki gajdoszy. To publikacja, która wieńczy ponad dwuletnią pracę autorów związaną z badaniami nad najdawniejszą formą kapeli góralskiej z Beskidu Śląskiego i Żywieckiego. I doskonały przykład, jak z okruchów zrobić albumowe wydawnictwo ku potomności.
Nie jest to typowa praca naukowa, choć zgromadzone informacje, szczegóły, ikonografia predestynują ją do zakwalifikowania jako ważnego źródła i opracowania zarazem. Autorzy wchodzą głęboko w problematykę, nie tylko od strony opisu postaci i instrumentarium, ale kontekstów społecznych. Mogą to zrobić, bo są częścią tej społeczności, i także muzykami , którzy poznali tradycję ludową Beskidu z bliska, od środka. Ich spojrzenie jednak jest już spojrzeniem dojrzałych badaczy, darzących przedmiot badania uczuciem. To emocjonalne podejście do tematu przebija w każdym rozdziale, zdjęciu, opisie postaci. I to wielki walor tej szczególnej publikacji. Ważne też jest dostrzeżenie problemu edukacji w zakresie muzyki tradycyjnej. W albumie ma postać rozdziału poświęconego współczesnej edukacji muzycznej gajdoszy, relacji mistrz-uczeń. Te konteksty czynią pracę ciekawą, istotną, bo takie ujęcie niezbyt często jeszcze się zdarza. Jest też rzetelny opis budowy instrumentu, doskonałej jakości zdjęcia i informacje, jak każda z tych części powstaje i funkcjonuje. A już zupełny szacunek budzi utrwalenie w postaci opisu i zdjęć wszystkich (czy do wszystkich dotarli autorzy?) zachowanych gajd. Album, który powstał z dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz dotacji sponsorów, jest dziełem wyjątkowym i dowodem na to, że instytucje państwowe doceniają wagę takich szczegółowych badań i ich efekty.
Wysoko oceniam jakość merytoryczną dołączonych płyt. Pierwsza zawiera zgromadzone archiwalne nagrania, zaczerpnięte z różnych źródeł, a jest ich imponująca liczba, bo 121. To nie tylko nagrania muzyczne, ale też opowieść dźwiękowa o instrumentach, okolicznościach nauki gry na nich i o grze na weselach, przy pasieniu, i wspomnień o mistrzach. Ożywają wielkie postaci z przeszłości: Jan Kawulok, Jan Wolny i Paweł Haratyk – urodzeni jeszcze w XIX wieku, Jan i Michał Sikora, Na drugiej płycie współczesne zapisy dokonane przez autorów wśród żyjących muzyków, w domu Zbigniewa Wałacha, dzięki czemu brzmią naturalnie.
Z tego unikatowego dzieła mogą korzystać zarówno badacze, jak muzycy, nawet budowniczowie instrumentów – gajd. Album będzie wielkie znaczenie dla następnych pokoleń, kiedy to pewnie zanikną formy beskidzkiego muzykowania. Ale może dzięki „Gajdoszom” nie zanikną?
Tekst – Maria Baliszewska
