Film jest zapisem spotkania praktyków i badaczy tradycji – Ewy Grochowskiej, Pawła Grochockiego i Olgi Kozieł – z Janem Wnukiem oraz jego żoną, Genowefą. W materiale, który powstał niemal dekadę temu, odnajdujemy unikalne wykonania pieśni pogrzebowych oraz wgląd w sposób bycia, gesty i relacje. Projekt został zrealizowany dzięki wsparciu Unii Europejskiej w ramach programu NextGenerationEU.
Jan Wnuk (1939–2024) ze Zdziłowic na Lubelszczyźnie był wybitnym śpiewakiem tradycyjnych pieśni religijnych i obrzędowych. Choć nazywano go śpiewakiem pogrzebowym, jego repertuar był znacznie szerszy, obejmujący pieśni wielkopostne, adwentowe, maryjne. Przewodniczył grupowym śpiewom w miejscowym kościele, które były nieodłącznym elementem życia religijnego lokalnej społeczności. Prowadził różaniec za dusze zmarłych.
Jak wspominał pan Jan, kiedyś codziennością było pozostawanie po mszy na różaniec i litanię, aż do czasu, gdy rzecz tak prozaiczna jak masowy dostęp do samochodów zmieniła ten zwyczaj. Młodsi zaczęli odwozić starszych do kościoła, ale ponaglali ich, by wracać do domu zaraz po mszy, „bo młodym się śpieszyło”. I z tego, i z innych głębszych powodów, wspólnotowe śpiewy i modlitwy, dawniej tak naturalne, zaczęły zanikać. Pan Jan Wnuk przyczynił się do zachowania tradycji dzięki współpracy z badaczami i artystami. W ostatnich latach jego pieśni wykonywał m.in. Paweł Grochocki z Lubelskiego Komitetu Pożegnalnego, często w kontekstach zgodnych z pierwotnym przeznaczeniem, takich jak pogrzeby.
Jan Wnuk zmarł 9 kwietnia 2024 roku, pozostawiając po sobie bogate dziedzictwo. Oprócz swojej działalności muzycznej był także pszczelarzem. I był znany z ciepłego poczucia humoru.
*
Film „Wizyta. Jan Wnuk – pieśni i obyczaje pogrzebowe” jest zapisem spotkania Ewy Grochowskiej, Pawła Grochockiego i Olgi Kozieł z panem Janem Wnukiem i jego żoną panią Gienią.
Spotkanie zostało zarejestrowane prawie dekadę temu. Takie zapisy dokumentalne, które zapełniają dyski niejednej badaczki i niejednego badacza terenowego, często przez lata pozostają nieopracowane. Wzięło się z nich słowa i melodię konkretnej pieśni albo inny szczegół, który był aktualny w danym momencie poszukiwań. Spojrzenie na ten materiał przez soczewkę filmu dokumentalnego pozwala dojrzeć to, co zdawało się oczywiste, a zatem też przeźroczyste. Sposób bycia, gesty, wzajemne relacje. To, w jaki sposób następuje przekaz, kiedy już przyjechały samochody i sprawiły, że wspólnota się wykruszyła.
To, co przekazywał Jan Wnuk, to nie tylko konkretna melodia, słowa, układ, porządek czynności i modlitw związanych z pogrzebem, ale również pewna postawa pełna spokoju; odprowadzenie zmarłego i towarzyszenie jego bliskim, w którym śpiewak przewodzący modlitwom wypełnia czas oczekiwania na pogrzeb muzyką, która przeprowadza przez kolejne momenty pożegnania ze zmarłym.
Pieśni wykonywane w filmie:
– „Zmarły człowiecze”
– „Jedną garstką ziemi”
– „O Jezu Nazarański”
– fragmenty różańca za duszę zmarłych
Wystąpili: Jan Wnuk, Genowefa Wnuk, Ewa Grochowska, Paweł Grochocki, Olga Kozieł
Scenariusz, reżyseria, montaż : Zuzanna Solakiewicz
Zdjęcia: Zvika Gregory Portnoy
Produkcja: Zuzanna Solakiewicz kornik filmowy
Film powstał w ramach projektu „Jan Wnuk – pieśni i obyczaje pogrzebowe”, sfinansowanego przez Unię Europejską w ramach programu NextGenerationEU.
